Οι εκλογές της Κυριακής, οι οποίες άφησαν την Ισπανία χωρίς ξεκάθαρο νικητή, μπέρδεψαν τους ειδικούς που περίμεναν την ανάδυση ενός δεξιού συνασπισμού.
Ωστόσο, η εκπληκτική ανατροπή της πλοκής είναι ότι ο εξόριστος αποσχιστής ηγέτης της Καταλονίας έχει αναδειχθεί ως ο πιθανός “δημιουργός βασιλιάδων”, ο οποίος θα μπορούσε να καθορίσει εάν ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ θα διατηρήσει την εξουσία.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η ψηφοφορία της Κυριακής έδωσε στο κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα τις περισσότερες έδρες στο κοινοβούλιο, μόνον όμως με μικρή διαφορά. Μετά την πτώση της υποστήριξης για τον αμφιλεγόμενο πιθανό εταίρο του σε έναν οιονεί κυβερνητικό συνασπισμό, το ακροδεξιό κόμμα Vox, είναι απίθανο να μπορέσει να συγκεντρώσει την πλειοψηφία.
Αυτό δίνει στον Σάντσεθ μια ευκαιρία να ξαναμπεί στο παιχνίδι, θα χρειαστεί ωστόσο την υποστήριξη των περιφερειακών κομμάτων, στην Καταλονία και τη Χώρα των Βάσκων, που απαιτούν μεγαλύτερη αυτονομία από τη Μαδρίτη.
Καταλανοί αποσχιστές
Το εκλογικό αποτέλεσμα αποτυπώνει τη μακρά σκιά του ματαιωμένου αποσχιστικού κινήματος της Καταλονίας το 2017. Τότε, η περιφερειακή κυβέρνηση με έδρα τη Βαρκελώνη διεξήγαγε δημοψήφισμα ανεξαρτησίας που είχε απαγορευτεί από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας. Οι αποσχιστές ανακήρυξαν τη νίκη τους και κήρυξαν ανεξαρτησία, οδηγώντας την κυβέρνηση της Μαδρίτης να ανακαλέσει την καταλανική αυτονομία και να κυβερνήσει την επαρχία άμεσα. Ο Κάρλες Πουτζντεμόν, ηγέτης του κινήματος, διώχθηκε ποινικά και ζει από τότε αυτοεξόριστος στο Βέλγιο.
Ωστόσο, το εκπληκτικό αποτέλεσμα των εκλογών τού δίνει ισχύ στον καθορισμό της σύνθεσης της νέας ισπανικής κυβέρνησης. Ο Ignacio Torreblanca, επικεφαλής του γραφείου Μαδρίτης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, φτάνει στο σημείο να υποστηρίζει ότι ο Σάντσεθ βρίσκεται “στο έλεος του Πουτζντεμόν”.
Αυτός ο διχασμός φαίνεται ότι θα βαθύνει εάν το κόμμα του Πουτζντεμόν, Junts, πετύχει τους στόχους του. Η Miriam Nogueras, βουλευτής των Junts, έλεγε καθώς έκλειναν οι κάλπες ότι οι Καταλανοί αποσχιστές “δεν θα κάνουν τον Σάντσεθ πρωθυπουργό με αντάλλαγμα το τίποτα”. Απαίτησε την επιστροφή του Πουτζντεμόν από την εξορία και ένα νέο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία.
Διχασμός
Δεν είναι η μόνη ειρωνεία σε αυτή την υπόθεση. Μια άλλη είναι ότι οι παραχωρήσεις που έκανε ο Σάντσεθ για να ειρηνεύσει τους Καταλανούς μετά το 2017 –όπως η χάρη σε εννέα αποσχιστές ηγέτες και η μεταρρύθμιση δύο νόμων βάσει των οποίων καταδικάστηκαν– εξόργισαν πολλούς Ισπανούς και έθεσαν τα θεμέλια για την έντονα διχασμένη Ισπανία που αποκάλυψαν οι εθνικές εκλογές της Κυριακής.
Το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα (PP) και το υπερεθνικιστικό Vox κέρδισαν συνολικά 169 έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ οι κυβερνώντες Σοσιαλιστές (PSOE) του Σάντσεθ και η αριστερή συμμαχία Sumar κέρδισαν 153. Και οι δύο βρίσκονται πολύ κάτω από τις 176 έδρες που απαιτούνται για την πλειοψηφία.
Η Ana Sofia Cardenal Izquierdo, λέκτορας νομικών και πολιτικών επιστημών στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Καταλονίας, μου είπε ότι έχει γίνει σαφές ότι “υπάρχουν και πάλι δύο Ισπανίες”. Ο Cardenal βλέπει μια χώρα χωρισμένη σε δύο μπλοκ: παραδοσιακούς συντηρητικούς που έχουν θέσει τους εαυτούς τους ενάντια σε αυτό που θεωρούν ότι είναι “μια αντι-Ισπανία σοσιαλιστών, κομμουνιστών και αναρχικών”.
Ο Σάντσεθ μπορεί να αναγκαστεί να ζητήσει υποστήριξη και από περιφερειακά κόμματα στη Χώρα των Βάσκων, συμπεριλαμβανομένου του EH Bildu, του διαδόχου της πολιτικής πτέρυγας της ETA, μιας βασκικής τρομοκρατικής ομάδας υπεύθυνης για τον θάνατο περισσότερων από 800 ανθρώπους. Και μόνο ο ηγέτης του Bildu είναι μια άκρως διχαστική φιγούρα: ο Arnaldo Otegi, καταδικασμένο μέλος της διαλυμένης ETA, εξέτισε 14 χρόνια φυλάκισης μετά από καταδίκες για εγκλήματα όπως απαγωγή και συμμετοχή σε ένοπλη ομάδα. Η ETA τερμάτισε τον ένοπλο αγώνα της το 2011, ωστόσο οι επικριτές του Otegi υποστηρίζουν ότι δεν ζήτησε ποτέ πειστικά συγγνώμη για τις φρικαλεότητες της.
Την Κυριακή, μίλησα με νέους στο San Sebastián-Donostia που περίμεναν έξω από εκλογικό κέντρο το οποίο βρισκόταν ακριβώς πίσω από τη γραφική παραλία Del Conca της πόλης. Μία από αυτές, η Ελένε, 28 ετών, δασκάλα που μου ζήτησε να μην χρησιμοποιήσω το επώνυμό της, μου είπε ότι θεωρούσε ότι οι εκλογές ήταν οι πιο σημαντικές της ζωής της. “Έχουμε κερδίσει πολλά δικαιώματα για τους Βάσκους τα τελευταία χρόνια και δεν θέλουμε να αφαιρεθούν ξανά”, είπε.
Οι περιφερειακές δημοσκοπήσεις τον Μάιο έδειξαν ότι οι νέοι, ειδικά στο Σαν Σεμπαστιάν ήταν υποστηρικτές του Bildu. Την Κυριακή, το Bildu κέρδισε έξι έδρες, τον υψηλότερο αριθμό από την ίδρυσή του το 2013. Όσον αφορά τη διαμάχη σχετικά με τις ρίζες του Bildu στην ETA, όταν ρώτησα την άποψή της, η Elene μού έδειξε με μια χειρονομία προς ένα κοντινό μνημείο που τιμούσε τη μνήμη περίπου 400 ανδρών και γυναικών στο Σαν Σεμπαστιάν που εκτελέστηκαν από το καθεστώς του Φράνκο το 1936.
Η αντίδραση της Ελένε είναι ακόμη ένα σημάδι ότι οι ρωγμές από εκείνη την εποχή παραμένουν ανεπίλυτες στην Ισπανία. Όπως υποστηρίζει ο Cardenal από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Καταλονίας, “οι ιστορικές κληρονομιές επιμένουν” και αυτές οι διαιρέσεις αναλαμβάνονται από γενιές που γεννήθηκαν πολύ μετά την εποχή του Φράνκο.
Ηρεμία… τέλος
Το spread της απόδοσης του 10ετούς ισπανικού κρατικού ομολόγου έναντι του αντίστοιχου γερμανικού, βασικός δείκτης πολιτικού κινδύνου, είχε διαφοροποιηθεί ελάχιστα στις συναλλαγές νωρίς τη Δευτέρα. Οι οικονομολόγοι, ωστόσο, με τους οποίους μίλησα στη Μαδρίτη φοβούνται ότι ένα αδιέξοδο θα αμαυρώσει τη φήμη της χώρας ως προορισμού για επενδύσεις.
Η αποτυχία να οικοδομηθεί μια κυβέρνηση συνασπισμού θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε νέες γενικές βουλευτικές εκλογές το φθινόπωρο και στο είδος του χειρότερου, πιο διχαστικού πολιτικού λόγου που έχουμε δει αλλού.
Τα πέντε χρόνια κατά τα οποία η Ισπανία φαινόταν σχετικά ήρεμη και μη συναρπαστική σε σύγκριση με τους γείτονές της στη νότια Ευρώπη φαίνεται να έχουν τελειώσει.