“Κανείς δεν έκλαψε για αυτό που μας συνέβη το 1999”, τόνισε με νόημα μια 25χρονη Σερβα στον ανταποκριτή της αμερικάνικης εφημερίδας
Έχοντας επίγνωση των βαθιά χαραγμένων και ακόμη ανίατων πληγών που άφησε ο βομβαρδισμός της Σερβίας από το ΝΑΤΟ πριν από περισσότερα από 20 χρόνια, ο πρεσβευτής της Ουκρανίας εμφανίστηκε στη σερβική τηλεόραση, μετά την εισβολή της Ρωσίας και τον βομβαρδισμό της χώρας του, με την ελπίδα να προκαλέσει τη συμπάθεια των τηελθεατών.
Από τον Andrew Higgins/New York Times
Ωστόσο, αντί του δώσουν χρόνο προκειμένου να εξηγήσει το τι τραγικό συμβαίνει στην Ουκρανία, ο πρεσβευτής, Oleksandr Aleksandrovych, χρειάστηκε να παραμένει αμίλητος για ώρα υπομένοντας τις οργισμένες ατάκες φιλορώσων Σέρβων σχολιαστών και τα μεγάλης διάρκειας βίντεο του προέδρου της Ρωσίας, Vladimir Putin, στα οποία κατήγγειλε την Ουκρανία ως φωλιά Ναζί. Η εκπομπή, που μεταδόθηκε από το φιλοκυβερνητικό Happy TV, διήρκεσε τρεις ώρες, από τις οποίες οι μισές ήταν αφιερωμένες στον κ. Putin.
Οργισμένος για την τηλεοπτική ενέδρα, ο Aleksandrovych παραπονέθηκε στους δημοσιογράφους της εκπομπής για την μεροληπτική στάση τους υπέρ του Κρεμλίνου, αλλά του είπαν να μην το παίρνει προσωπικά και ότι ο κ. Putin «είναι ψηλά στα νούμερα της τηλεθέασης μας».
Το ότι ο ηγέτης της Ρωσίας, ο οποίος θεωρείται από πολλούς στη Δύση, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου Biden, ως εγκληματίας πολέμου, χρησιμεύει στη Σερβία ως δέλεαρ για τους τηλεθεατές είναι μια υπενθύμιση ότι το Κρεμλίνο έχει ακόμα θαυμαστές στην Ευρώπη.
Ενώ η Γερμανία, η Πολωνία και αρκετές άλλες χώρες της ΕΕ εκδηλώνουν αλληλεγγύη στην Ουκρανία, κυματίζοντας σημαίες της έξω από τις πρεσβείες τους, στο Βελιγράδι, ένας κεντρικός δρόμος αποτίει φόρο τιμής στον κ. Putin. Ένα τεράστιο γκράφιτι απεικονίζει μια εικόνα του Ρώσου ηγέτη δίπλα στη σερβική λέξη «αδελφός».
Μέρος της γοητείας που ασκεί ο κ. Putin έγκειται στην εικόνα του ως ισχυρού άνδρα, ένα ελκυστικό μοντέλο για τον Πρόεδρο Aleksandar Vucic, τον ηγέτη της Σερβίας αλλά και τον Πρωθυπουργό Victor Orban, τον πολεμοχαρή ανελεύθερο ηγέτη της Ουγγαρίας. Ενόψει των εκλογών την Κυριακή, οι Σέρβοι και Ούγγροι ηγέτες βλέπουν επίσης τη Ρωσία ως μια αξιόπιστη πηγή προκειμένου να κρατήσουν τους ψηφοφόρους τους ευχαριστημένους. Μάλιστα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι και οι δύο θα κερδίσουν.
Έπειτα, υπάρχει και η ιστορία, ή τουλάχιστον μια μυθοποιημένη εκδοχή του παρελθόντος, η οποία, στην περίπτωση της Σερβίας, παρουσιάζει τη Ρωσία, ένα ομοεθνές σλαβικό και ορθόδοξο χριστιανικό έθνος, ως αταλάντευτο φίλο και προστάτη ανά τους αιώνες.
Αλλά ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι ο κ. Putin παρουσιάζεται ως λάτρης των εθνών που, ανεξάρτητα από τα εγκλήματα του παρελθόντος, βλέπουν τους εαυτούς τους ως υποφέροντες και όχι ως επιτιθέμενους και των οποίων η πολιτική και η ψυχή περιστρέφονται γύρω από μία κουλτούρα θυματοποίησης που τροφοδοτείται από αγανάκτηση και παράπονο κατά της Δύσης.
Η Arijan Djan, ψυχοθεραπεύτρια με έδρα το Βελιγράδι, ανέφερε στους New York Times ότι σοκαρίστηκε από την έλλειψη ενσυναίσθησης μεταξύ πολλών Σέρβων για τα βάσανα των Ουκρανών, αλλά συνειδητοποίησε ότι πολλοί εξακολουθούσαν να φέρουν τα σημάδια του τραυματικού παρελθόντος που εξαφανίζουν κάθε αίσθηση για τον πόνο των άλλων.
«Τα άτομα που υφίστανται τραύματα τα οποία δεν έχουν αντιμετωπίσει ποτέ ως σήμερα κατάματα δεν μπορούν να αισθάνονται ενσυναίσθηση», είπε. Οι κοινωνίες «απλώς επαναλαμβάνουν τις ίδιες ιστορίες για τα δικά τους βάσανα ξανά και ξανά, διαγράφοντας κάθε άλλη ευθύνη» για όσα έχουν κάνει σε άλλους.
Η αίσθηση του να αισθάνεσαι θύμα είναι βαθιά στη Σερβία, ακριβώς όπως ο κ. Putin παρουσιάζει την αιματηρή εισβολή στην Ουκρανία ως μια δίκαιη προσπάθεια προστασίας των διωκόμενων Ρώσων που ανήκουν στο «Russky mir» ή στον «ρωσικό κόσμο».
«Ο «ρωσικός κόσμος» του Putin είναι ένα πιστό αντίγραφο αυτού που οι εθνικιστές μας αποκαλούν Μεγάλη Σερβία», δήλωσε ο Bosko Jaksic, αρθρογράφος φιλοδυτικής εφημερίδας. Και οι δύο, πρόσθεσε, τρέφονται από εν μέρει απομνημονευμένες ιστορίες περασμένης αδικίας και σβησμένες μνήμες των δικών τους αμαρτιών.
Η θυματοποίηση είναι τόσο ισχυρή μεταξύ ορισμένων στη Σερβία που η Informer, μια θορυβώδης ταμπλόιντ εφημερίδα που συχνά αντανακλά τη σκέψη του κ. Vucic, του προέδρου, ανέφερε τον περασμένο μήνα τις προετοιμασίες της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία με πρωτοσέλιδο τίτλο που παρουσίαζε τη Μόσχα ως άμεμπτη αθώα: «Η Ουκρανία επιτίθεται στη Ρωσία!» έγραφε στο πρωτοσέλιδο της.
Η σερβική κυβέρνηση, επιφυλακτική στο να καίει γέφυρες με τη Δύση, αλλά ευαίσθητη στη ευρεία συμπάθεια του λαού προς τη Ρωσία, πίεσε έκτοτε τα ειδησεογραφικά πρακτορεία να τηρήσουν μια πιο ουδέτερη στάση, δήλωσε ο Zoran Gavrilovic, εκτελεστικός διευθυντής της Birodi, μίας ανεξάρτητης δημοσιογραφικής ομάδας ΜΜΕ στη Σερβία. Η Ρωσία σχεδόν ποτέ δεν δέχεται κριτική από τα τοπικά Μέσα, ανέφερε, αλλά και το μένος κατά της Ουκρανίας έχει υποχωρήσει.
Ο κ. Aleksandrovych, ο Ουκρανός πρεσβευτής στη Σερβία, δήλωσε ότι χαιρετίζει την αλλαγή στο κλίμα, αλλά εξακολουθεί να αγωνίζεται προκειμένου να κάνει τους Σέρβους να κοιτάξουν πέρα από τα δικά τους δεινά στα χέρια του ΝΑΤΟ το 1999. «Λόγω του τραύματος αυτού που συνέβη πριν από 23 χρόνια, ό,τι κακό και να συμβαίνει στον κόσμο θεωρείται ότι φταίει η Αμερική», είπε.
Η Ουγγαρία, σύμμαχος των ηττημένων και στους δύο παγκόσμιους πολέμους, φροντίζει επίσης να συντηρεί ένα φιλορωσικό κλίμα που έχει τις ρίζες της στην απώλεια μεγάλων τμημάτων της επικράτειάς της. Ο κ. Orban υποθάλπει αυτές τις δυσαρέσκειες επί χρόνια, συχνά τάσσεται στο πλευρό της Ρωσίας για την Ουκρανία, η οποία ελέγχει ένα κομμάτι πρώην ουγγρικής γης και έχει πρωταγωνιστήσει στο να παρουσιάζεται ως υπερασπιστής των Ούγγρων που ζουν πέρα από τα σύνορα της χώρας.
Στη γειτονική Σερβία, ο κ. Vucic, προσπαθώντας να αποφύγει τη δυσαρέσκεια των φιλορώσων ψηφοφόρων ενόψει των εκλογών της Κυριακής, αρνήθηκε να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία και να αναστείλει τις πτήσεις μεταξύ Βελιγραδίου και Μόσχας. Όμως η Σερβία ψήφισε υπέρ ενός ψηφίσματος των Ηνωμένων Εθνών στις 2 Μαρτίου που καταδίκασε τη ρωσική εισβολή.
Αυτό ήταν αρκετό για να κερδίσει ο κ. Vucic τον έπαινο από τη Victoria Nuland, Αμερικανίδα υφυπουργό Εξωτερικών, η οποία ευχαρίστησε τη Σερβία «για την υποστήριξή της στην Ουκρανία». Αλλά δεν εμπόδισε τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Sergey V. Lavrov, να προτείνει τη Δευτέρα το Βελιγράδι ως ένα καλό μέρος για τη διεξαγωγή ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Οι Σέρβοι που θέλουν η χώρα τους να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να σταματήσει να χορεύει μεταξύ Ανατολής και Δύσης κατηγορούν τον κ. Vucic ότι παίζει διπλό παιχνίδι. «Υπάρχουν τεκτονικές αλλαγές και προσπαθούμε να τις ξεπεράσουμε», είπε ο Vladimir Medjak, αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κινήματος Σερβίας, μιας ομάδας λόμπι που πιέζει την ΕΕ να αποκτήσει η χώρα ιδιότητα μέλους. Η Σερβία, είπε, «δεν είναι τόσο φιλορωσική όσο ότι μισεί το ΝΑΤΟ». «Ακόμα μιλάμε για αυτό που συνέβη τη δεκαετία του 1990. Είναι ένας ατελείωτος βρόγχος. Έχουμε κολλήσει να μιλάμε για τα ίδια πράγματα ξανά και ξανά» πρόσθεσε.
Ερωτηθείσα εάν ενέκρινε τον πόλεμο που εξαπέλυσε ο κ. Putin, καθώς περνούσε από το γκράφιτι του Βελιγραδίου, η Milica Zuric, μια 25χρονη τραπεζική υπάλληλος, απάντησε στους New York Times ρωτώντας γιατί τα δυτικά μέσα ενημέρωσης έχουν επικεντρωθεί στην τραγωδία της Ουκρανίας όταν «δεν είχατε κανένα ενδιαφέρον για τον σερβικό πόνο» που προκλήθηκε από πολεμικά αεροσκάφη του ΝΑΤΟ το 1999. «Κανείς δεν έκλαψε για αυτό που μας συνέβη», είπε.
Με πολλά από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης να επικεντρώνονται την περασμένη εβδομάδα στην καταστροφή της Μαριούπολης από τη Ρωσία, της ουκρανικής πόλης-λιμανιού, η Σερβία τίμησε τις μνήμες από τον καταστροφικό βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ. Τα πρωτοσέλιδα ήταν πλημμυρισμένα με φωτογραφίες κτιρίων και σιδηροδρομικών γραμμών που καταστράφηκαν από το ΝΑΤΟ. «Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε. Ξέρουμε τι είναι να ζεις κάτω από βομβαρδισμούς», ήταν ο τίτλος της Kurir, ενός φιλοκυβερνητικού ταμπλόιντ.
Μια μικρή ομάδα διαδηλωτών συγκεντρώθηκε έξω από την πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών και στη συνέχεια συμμετείχε σε μια πολύ μεγαλύτερη διαδήλωση υπέρ της Ρωσίας, με διαδηλωτές να κυματίζουν ρωσικές σημαίες και πανό στολισμένα με το γράμμα Z, το οποίο έχει γίνει έμβλημα υποστήριξης για τη ρωσική εισβολή.
Ο Damnjan Knezevic, ο ηγέτης της Λαϊκής Περιπολίας, μιας ακροδεξιάς ομάδας που οργάνωσε τη συγκέντρωση, είπε ότι αισθάνεται αλληλεγγύη με τη Ρωσία επειδή έχει παρουσιαστεί ως επιτιθέμενη στη Δύση, όπως ακριβώς ήταν η Σερβία τη δεκαετία του 1990, όταν, όπως ο ίδιος πιστεύει, «Η Σερβία ήταν στην πραγματικότητα το μεγαλύτερο θύμα». Η Ρωσία είχε καθήκον να προστατεύσει τους εθνοτικούς συγγενείς της στην Ουκρανία όπως έκανε η Σερβία στη Βοσνία, την Κροατία και το Κοσσυφοπέδιο, είπε ο κ. Knezevic.
Ο Predrag Markovic, διευθυντής του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας στο Βελιγράδι, ανέφερε ότι η ιστορία χρησίμευσε ως το θεμέλιο του έθνους, αλλά, διαστρεβλωμένη από πολιτικές ατζέντες, «προσφέρει πάντα λάθος μαθήματα». Η μόνη περίπτωση μιας χώρας στην Ευρώπη που αναγνώρισε πλήρως τα εγκλήματα του παρελθόντος, πρόσθεσε, ήταν η Γερμανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Όλοι οι άλλοι κυριαρχούνται από μία κουλτούρα θυματοποίησης», πρόσθεσε ο κ. Markovic.