Οι οικονομολόγοι πέρασαν το 2021 αναμένοντας ότι ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ θα αποδειχθεί «παροδικός». Έζησαν μεγάλο μέρος του 2022 υποτιμώντας την ισχύ του. Και πέρασαν τις αρχές του 2023 προβλέποντας ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, με σκοπό να τον θεραπεύσουν, θα βύθιζαν την αμερικανική οικονομία σε ύφεση. Ωστόσο, καμία από αυτές τις προβλέψεις δεν επαληθεύτηκε.
Από την Jeanna Smialek/New York Times
Ο επίμονος πληθωρισμός στις ΗΠΑ (και σε όλη τη Δύση) είναι πλέον γεγονός για 30 συνεχείς μήνες. Η Fed αύξησε τα επιτόκια πάνω από το 5,25% για να πατήσει φρένο στις αυξήσεις των τιμών, αλλά η αμερικανική οικονομία παρέμεινε εκπληκτικά ισχυρή μπροστά σε αυτές τις κινήσεις. Οι Αμερικανοί εργάζονται σε μεγαλύτερους αριθμούς από ό,τι είχε προβλεφθεί, και πρόσφατα στοιχεία λιανικών πωλήσεων έδειξαν ότι οι καταναλωτές εξακολουθούν να ξοδεύουν σε επίπεδα που κανείς δεν ανέμενε. Προς το παρόν, δεν διαφαίνεται οικονομική ύφεση στον ορίζοντα.
Το ερώτημα είναι γιατί οι ειδικοί εκτίμησαν τόσο σοβαρά λανθασμένα την πανδημική και μεταπανδημική οικονομία —και τι σημαίνει αυτό για την πολιτική και τις οικονομικές εκτιμήσεις του αύριο.
Οι οικονομολόγοι γενικά αναμένουν ότι η ανάπτυξη στις ΗΠΑ θα επιβραδυνθεί στα τέλη του τρέχοντος έτους και στις αρχές του επόμενου, ωθώντας την ανεργία υψηλότερα και σταδιακά επιβαρύνοντας τον πληθωρισμό. Αλλά αρκετοί επίσης λένε ότι η πορεία της οικονομίας μετά την πανδημία είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί με αποτέλεσμα να έχουν χαμηλή εμπιστοσύνη όσον αφορά τις μελλοντικές εκτιμήσεις.
«Οι προβλέψεις ήταν ενοχλητικά λανθασμένες, σε ολόκληρη την κοινότητα των ειδικών και αναλυτών», δήλωσε ο Torsten Slok του Asset Manager Apollo Global Management. «Ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς λειτουργεί αυτή η νέα οικονομία».
Οι οικονομολόγοι γενικά ήταν πολύ αισιόδοξοι για τον πληθωρισμό.
Δύο μεγάλα ζητήματα κατέστησαν δύσκολη την πρόβλεψη του από το 2020. Το πρώτο ήταν η πανδημία του κορωνοϊού. Ο κόσμος δεν είχε βιώσει μια τόσο σαρωτική ασθένεια από την ισπανική γρίπη το 1918 και ήταν δύσκολο να προβλέψει κανείς το πώς θα επιδρούσε η κατάσταση στο εμπόριο και στη συμπεριφορά των καταναλωτών.
Η δεύτερη επιπλοκή προήλθε από τη δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ και γενικότερα στις Δυτικές κυβερνήσεις.
Οι κυβερνήσεις Trump και Biden έδωσαν 4,6 τρισεκατομμύρια δολάρια για την ανάκαμψη και κίνητρα στην οικονομία ως απάντηση στην πανδημία. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος Biden ώθησε το Κογκρέσο να εγκρίνει αρκετούς νόμους που παρείχαν χρηματοδότηση για την ενθάρρυνση των επενδύσεων σε υποδομές και την ανάπτυξη καθαρής ενέργειας.
Ανάμεσα στα lockdown για τον κορωνοϊό και την γιγαντιαία απάντηση της αμερικανικής κυβέρνησης, οι τυπικές οικονομικές σχέσεις έπαψαν να λειτουργούν ως καλοί οδηγοί για το μέλλον.
Πάρτε για παράδειγμα τον πληθωρισμό. Τα οικονομικά μοντέλα ισχυρίζονταν ότι δεν θα απογειωνόταν με διαρκή τρόπο όσο η ανεργία παρέμενε υψηλή. Ήταν λογικό: Αν μια δέσμη καταναλωτών ήταν χωρίς δουλειά ή είχε χαμηλά κέρδη, η κατανάλωση θα υποχωρούσε εάν οι εταιρείες χρέωναν περισσότερα.
Αλλά αυτά τα μοντέλα δεν υπολόγιζαν τις οικονομίες που είχαν συγκεντρώσει οι Αμερικανοί από την πανδημική βοήθεια και τους μήνες που έμειναν στο σπίτι. Οι αυξήσεις των τιμών άρχισαν να απογειώνονται τον Μάρτιο του 2021 καθώς η υπερβολική ζήτηση για προϊόντα όπως μεταχειρισμένα αυτοκίνητα και εξοπλισμό γυμναστικής στο σπίτι συγκρούστηκε με τις παγκόσμιες ελλείψεις εφοδιασμού. Η ανεργία ήταν πάνω από το 6%, αλλά αυτό δεν εμπόδιζε τους αγοραστές.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 επιδείνωσε την κατάσταση, ανεβάζοντας τις τιμές του πετρελαίου. Και σε λίγο, η αγορά εργασίας είχε επουλωθεί και οι μισθοί αυξάνονταν ραγδαία.
Καθώς ο πληθωρισμός έδειχνε να διατηρεί την ισχύ του, οι αξιωματούχοι της Fed άρχισαν να αυξάνουν τα επιτόκια για να μειώσουν τη ζήτηση -και οι οικονομολόγοι άρχισαν να προβλέπουν ότι αυτές οι κινήσεις θα βύθιζαν την αμερικανική οικονομία σε ύφεση.
Οι κεντρικοί τραπεζίτες αύξαναν τα επιτόκια με ταχύτητα που δεν είχε καταγραφεί από τη δεκαετία του 1980, καθιστώντας πολύ πιο δαπανηρή τη σύναψη στεγαστικού δανείου ή δανείου αυτοκινήτου. Η Fed δεν είχε ποτέ αλλάξει τα επιτόκια τόσο απότομα χωρίς να προκαλέσει ύφεση, τόνιζαν πολλοί αναλυτές.
«Νομίζω ότι ήταν πολύ σαγηνευτικό να κάνουμε προβλέψεις που βασίζονταν σε τέτοιου είδους παρατηρήσεις», δήλωσε ο Jan Hatzius, επικεφαλής οικονομολόγος της Goldman Sachs, ο οποίος προβλέπει μια πιο ήπια χαλάρωση. «Νομίζω ότι αυτό υποτιμά πόσο διαφορετικός είναι αυτός ο οικονομικός κύκλος που βιώνουμε».
Όχι μόνο η ύφεση δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι στιγμής, αλλά η ανάπτυξη στις ΗΠΑ ήταν εκπληκτικά ταχύτητατη. Οι καταναλωτές συνέχισαν να δίνουν μπόλικο χρήμα για τα πάντα, από εισιτήρια για την Taylor Swift μέχρι την ημερήσια φροντίδα σκύλων. Οι οικονομολόγοι προβλέπουν ήδη συχνά ότι οι αγοραστές της Αμερικής βρίσκονται κοντά σε ένα οριακό σημείο, για να αποδειχθεί μέχρι τώρα ότι κάνουν λάθος.
Μέρος του ζητήματος είναι η έλλειψη καλών δεδομένων σε πραγματικό χρόνο όσον αφορά τις αποταμιεύσεις των καταναλωτών, δήλωσε η Karen Dynan, οικονομολόγος στο Harvard. «Έχουν περάσει μήνες τώρα που λέμε στους εαυτούς μας ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στο κάτω μέρος της κατανομής του εισοδήματος έχουν ξοδέψει τις στοίβες των αποταμιεύσεών τους», είπε. «Στην πραγματικότητα όμως δεν γνωρίζουμε».
Ταυτόχρονα, τα δημοσιονομικά κίνητρα είχαν μεγαλύτερη ισχύ παραμονής από ό,τι αναμενόταν: Οι πολιτείες και οι τοπικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να μοιράζουν χρήματα που είχαν χορηγηθεί πριν από μήνες ή χρόνια. Και οι καταναλωτές αποκτούν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας, επομένως τα εισοδήματα τροφοδοτούν τη ζήτηση.
Οι οικονομολόγοι διερωτώνται τώρα εάν ο πληθωρισμός μπορεί να επιβραδυνθεί επαρκώς χωρίς υποχώρηση της ανάπτυξης. Μια τόσο ανώδυνη προσγείωση θα ήταν ιστορικά μη φυσιολογική, αλλά ο πληθωρισμός έχει ήδη μειωθεί στο 3,7% τον Σεπτέμβριο, από το ανώτατο όριο του περίπου 9%.
Το νορμάλ μπορεί να είναι ακόμα πολύ μακριά…
Ωστόσο, η κατάσταση μπορεί να αλλάξει τόσο γρήγορα ώστε καλό είναι να μην υπάρχει εφησυχασμός: Ο πληθωρισμός ήταν περίπου 2 τοις εκατό πριν από την πανδημία. Δεδομένου του πείσματος του και της παραμονής ισχύος της αμερικανικής οικονομίας, τα επιτόκια μπορεί να χρειαστεί να παραμείνουν υψηλά για να τεθεί πλήρως υπό έλεγχο. Στη Wall Street, ήδη το σκέφτονται χρησιμοποιώντας το σύνθημα: «Ψηλότερα για περισσότερο».
Ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ακόμη ότι ο κόσμος των χαμηλών επιτοκίων και του χαμηλού πληθωρισμού που επικρατούσε περίπου από το 2009 έως το 2020 μπορεί να μην επιστρέψει ποτέ. Ο Donald Kohn, πρώην αντιπρόεδρος της Fed, είπε ότι τα μεγάλα κρατικά ελλείμματα και η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια θα μπορούσαν να διατηρήσουν την ανάπτυξη και τα ποσοστά υψηλότερα, υποστηρίζοντας τη ζήτηση για δανεικά μετρητά. «Η εικασία μου είναι ότι τα πράγματα δεν πρόκειται να επιστρέψουν στο παρελθόν», ανέφερε ο ίδιος. «Αλλά Θεέ μου, και πάλι αυτή είναι μια εκτίμηση με βάση το φυσικολογικό, το οποίο δεν βιώνουμε».
Ο Neil Dutta, οικονομολόγος στο Renaissance Macro, επεσήμανε ότι η Αμερική είχε μια άνθηση στις γεννήσεις στη δεκαετία του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτοί οι άνθρωποι τώρα παντρεύονται, αγοράζουν σπίτια και κάνουν παιδιά. Η κατανάλωσή τους θα μπορούσε να στηρίξει την ανάπτυξη και το κόστος δανεισμού. «Για μένα, είναι σαν το παλιό νορμάλ -αυτό που ήταν μη φυσιολογικό ήταν εκείνη την περίοδο», είπε ο Dutta.
Οι αξιωματούχοι της Fed, από την πλευρά τους, εξακολουθούν να προβλέπουν μια επιστροφή σε μια οικονομία που μοιάζει με το 2019. Αναμένουν τα επιτόκια να επιστρέψουν στο 2,5% μακροπρόθεσμα. Πιστεύουν ότι ο πληθωρισμός θα εξασθενίσει και πως η ανάπτυξη θα μειωθεί το επόμενο έτος.
Το ερώτημα είναι τι γίνεται αν κάνουν πάλι λάθος; Η αμερικανική οικονομία θα μπορούσε να επιβραδυνθεί πιο απότομα από το αναμενόμενο καθώς τα συσσωρευμένα επιτόκια θα επιδράσουν τελικά. Διαφορετικά, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να κολλήσει, αναγκάζοντας τη Fed να σκεφτεί υψηλότερα επιτόκια από ό,τι έχει παίξει οποιοσδήποτε. Κανένα άτομο σε έρευνα του Bloomberg σε σχεδόν 60 οικονομολόγους δεν αναμένει ότι τα επιτόκια θα είναι υψηλότερα στο τέλος του 2024 από ό,τι στο τέλος αυτού του έτους.
Ο Slok είπε ότι είναι μια στιγμή για να δείξουμε σεμνότητα στις προβλέψεις μας. «Νομίζω ότι δεν το έχουμε καταλάβει», πρόσθεσε.