Τα χωρικά ύδατα και η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι επί της ουσίας η επέκταση της εθνικής κυριαρχίας μιας χώρας στη θάλασσα. Πρόκειται για θαλάσσια ζώνη δίπλα ακριβώς στις ακτές ενός κράτους, η οποία όμως περιλαμβάνει το νερό, τον βυθό, το υπέδαφος αλλά και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο.
Στη ζώνη αυτήν το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία αφού θεωρείται μέρος του εθνικού εδάφους, με μοναδικό περιορισμό το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης για πλοία τρίτων κρατών χωρίς τη συγκατάθεση του κράτους. Μέχρι σήμερα και με βάση τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας σχεδόν όλα τα κράτη του κόσμου έχουν επεκτείνει τα χωρικά ύδατα τους στα 12 ναυτικά μίλια.
Χωρικά ύδατα. Είναι το casus belli… ηλίθιε
Ωστόσο η χώρα μας δεν άσκησε ποτέ –προφανώς λόγω του τουρκικού casus belli– το νόμιμο αυτό δικαίωμά της· από το 1936 τα χωρικά ύδατα εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια από την παραλία, ενώ από το 1931 είχε θεσπίσει εναέριο χώρο 10 μιλίων. Με απλά ελληνικά η Τουρκία απειλεί με πόλεμο τη χώρα μας σε περίπτωση που προχωρήσει στα 12 μίλια και το κάνει λεκτικά από το 1974 και από το 1995, από τότε δηλαδή που τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, με απόφαση και της Εθνοσυνέλευσης.
Το τουρκικό επιχείρημα είναι ότι με την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα νησιά του Αιγαίου στα 12 ναυτικά μίλια θα αποκλειστούν οι τουρκικές ακτές από την πρόσβασή τους στη θάλασσα και η θαλάσσια επικοινωνία μεταξύ των τουρκικών παραλίων θα γίνεται έπειτα από ελληνική έγκριση. Επιχείρημα που δεν ισχύει αφού το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης, ενώ υπάρχουν και ειδικές ρυθμίσεις περί θαλάσσιων στενών που διευκολύνουν τη ναυσιπλοΐα ακόμη και για τα στρατιωτικά πλοία, κάτι που γίνεται και σήμερα.
Επίσης η Τουρκία αναφέρει ότι τα 12 μίλια αποτελούν το μέγιστο όριο επέκτασης των χωρικών υδάτων ενός κράτους και δεν είναι υποχρεωτικό για ένα κράτος να επεκτείνει πλήρως τα χωρικά του ύδατα. Σύμφωνα με τους τουρκικούς ισχυρισμούς το Αιγαίο είναι μια περιοχή με ξεχωριστές γεωγραφικές συνθήκες (που η Τουρκία ονομάζει «ειδικές περιστάσεις»), οι οποίες δεν επιτρέπουν την αύξηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια. Διαφορετικά, το Αιγαίο θα μετατραπεί σε «ελληνική λίμνη». Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο προς τα «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στην περιοχή. Επιπλέον επιμένει ότι ειδικά σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο, η αύξηση των χωρικών υδάτων θα έπρεπε να γίνεται με συναίνεση των παράκτιων κρατών.
Οι παραπάνω ισχυρισμοί είναι έωλοι από τη στιγμή που υπάρχουν πολλές περιοχές του πλανήτη οι οποίες αποτελούν κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες: για παράδειγμα τα στενά του Ορμούζ στην είσοδο του Περσικού κόλπου, από όπου περνά το 50% του πετρελαίου που μεταφέρεται ετησίως με πετρελαιοφόρα, αλλά ουδείς διανοήθηκε να ισχυριστεί ότι το Ιράν ή το Ομάν δεν είχαν δικαίωμα να αυξήσουν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια. Ο βασικός λόγος που αντιδρά η Τουρκία στην επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι ότι σε αυτή την περίπτωση η περιοχή της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου που θα απομείνει να διεκδικείται από τα δύο κράτη θα περιοριστεί μόλις στο 5% του Αιγαίου. (σσ de-facto όπως βλέπουμε τα χωρικά ύδατα είναι εξαιρετικά σημαντικά)
Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα απέχει από οποιαδήποτε άσκηση δικαιωμάτων σε όλες τις θάλασσες. Είναι ενδεικτικό ότι η χώρα μας είναι η μόνη από τα 149 παράκτια κράτη του πλανήτη που δεν έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια, ενώ μαζί με την Αλβανία, το Κουβέιτ και το Μαυροβούνιο είμαστε τα μοναδικά κράτη που δεν έχουν κηρύξει ζώνες δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων. Να πούμε βέβαια ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί το πλάτος να είναι μικρότερο από 6 ν.μ. λόγω γεωγραφικών περιορισμών.
Εάν, για παράδειγμα, η απόσταση της ελληνικής ακτής από την απέναντι τουρκική ακτή είναι μικρότερη των 12 ν.μ., εφαρμόζεται ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή η μέση απόσταση των ακτών των δύο χωρών, εκτός εάν υπάρχουν άλλες σχετικές συμβατικές ρυθμίσεις. Σε αυτή την περίπτωση εμπίπτουν τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα. Ειδικά για τα τελευταία ισχύει η συμφωνία του 1932 και το πρωτόκολλο του 1932 μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας.
Η συμφωνία αυτή ορίζει επακριβώς τα θαλάσσια σύνορα των Δωδεκανήσων και συνοδεύεται και από σχετικούς χάρτες. Η Ελλάδα θεωρείται διάδοχο κράτος της Ιταλίας στη συμφωνία αυτή με βάση τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων της 10ης Φλεβάρη 1947, που εκχωρεί την κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση η χώρα μας έχει δηλώσει ότι ο χρόνος και ο τόπος άσκησης του δικαιώματός μας που απορρέει από το Δίκαιο της Θάλασσας «είναι ένα ζήτημα που απορρέει από την εθνική της στρατηγική» και σύμφωνα με το άρθρο 2 του ν. 2321/1995, κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, «η Ελλάδα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα κατ’ εφαρμογή του άρθρου 3 της κυρουμένης Συμβάσεως να επεκτείνει σε οποιονδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής θάλασσας μέχρι αποστάσεως 12 ν. μιλίων».
Η χώρα μας δεν έχει ασκήσει ούτε το δικαίωμα του καθορισμού και της χάραξης των λεγόμενων ευθειών γραμμών βάσης, της νοητής δηλαδή ευθείας γραμμής που συνδέει τις άκρες ενός κόλπου ώστε η γραμμή αυτή να ορίζεται ως βάση από όπου αρχίζει η μέτρηση του πλάτους της ζώνης των χωρικών υδάτων. Μόνο ο πρώην ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς έχει προχωρήσει στη χαρτογράφηση και τη χάραξη των γραμμών αυτών στο Ιόνιο και, όπως έχει δηλώσει, έχει αφήσει τους σχετικούς χάρτες στις επόμενες ηγεσίες του ΥΠΕΞ προκειμένου να έρθουν σε συμφωνία για την ΑΟΖ με Αλβανία και Ιταλία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κόλποι όπως ο Σαρωνικός, ο Θερμαϊκός, ο Λακωνικός και ο Στρυμονικός παραμένουν χωρίς χάραξη, κάτι που θα επέκτεινε τις περιοχές άσκησης της ελληνικής κυριαρχίας σε περίπτωση χάραξης για παράδειγμα της ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση, στο άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας ορίζεται ότι «κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας», συνεπώς δεν απαιτείται η σύμφωνη γνώμη τρίτου κράτους.
Δημήτρης Χατζηνικόλας Περιοδικό Hot Doc #200, Αποκλεισμένοι στην Οικονομική Ζώνη, 8/3/2020
