Αφρική | Η μεθοδική διείσδυση της Τουρκίας

Από το 2005, όταν πάτησε για πρώτη φορά σε αφρικανικό έδαφος, κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας του στη Αιθιοπία, τη Νότια Αφρική, το Μαρόκο και την Τυνησία, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει δύο στόχους: αφενός να βγάλει τη χώρα του από την αποκλειστική σχέση συνεργασίας με τη Δύση και, αφετέρου, να διανοίξει νέους εμπορικά εκμεταλλεύσιμους ορίζοντες.

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!

Όπως αναφέρει το theafricareport.com, η τουρκική κυβέρνηση είχε κάνει μια πρώτη προσπάθεια να βελτιώσει τους δεσμούς της με την Αφρική το 1998. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Ισμαήλ Τσεμ, συνέταξε ένα “σύμφωνο δράσης για την Αφρική”, αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ λόγω της σοβαρής οικονομικής κρίσης στην Τουρκία. Ωστόσο, η άνοδος του κόμματος AKP στην εξουσία άλλαξε τη στρατηγική της Άγκυρας. Μετά την Turkish Airlines -που εξυπηρετεί πλέον 60 πόλεις της Αφρικής- και ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων που έχουν ξεκινήσει να κερδίζουν επιχειρήσεις στην αφρικανική ήπειρο, μικρές τουρκικές εταιρείες αναζητούν επίσης ευκαιρίες.

Δεκαπέντε χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψη του Ερντογάν, η Τουρκία θεωρείται μεγάλος παίκτης στην Αφρική. Η κυβέρνηση της Άγκυρας χαρακτηρίζεται ως “στρατηγικός εταίρος” της Αφρικανικής Ένωσης και μέλος της Αφρικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας. Οι εμπορικές σχέσεις με τις αφρικανικές χώρες αυξήθηκαν από 3 δισ. δολάρια στις αρχές της δεκαετίας του 2000 σε περισσότερα από 26 δισ. δολάρια το 2019.

Στο ίδιο πλαίσιο αναπτύχθηκαν πολλά τουρκο-αφρικανικά φόρουμ. Το πιο πρόσφατο έλαβε χώρα, μέσω τηλεδιάσκεψης, στις 8-9 Νοεμβρίου του 2020. Επίσης, τα μεγάλα επιχειρηματικά λόμπι της Τουρκίας, Tüsiad, Müsiad, και το Deik δραστηριοποιούνται στην ήπειρο και διατηρούν στενές σχέσεις με τις επιχειρήσεις. Υποστηρίζονται από την TIKA, την τουρκική αναπτυξιακή υπηρεσία, η οποία έχει 22 γραφεία στην Αφρική και χρηματοδοτεί έργα στον τομέα των κατασκευών, της γεωργίας και της υγείας. Ανακαινίζει επίσης κτίρια από την οθωμανική περίοδο, όπως το τζαμί Ketchaoua στο Αλγέρι.

Όλα αυτά περιλαμβάνονται στη στρατηγική ήπιας ισχύος της Τουρκίας στην Αφρική. Πέραν της εμπλοκής της στον εμφύλιο πόλεμο στα βόρεια της ηπείρου, δηλαδή στη Λιβύη, η Άγκυρα χτίζει νοσοκομεία, δωρίζει λεωφορεία, παρέχει δωρεάν ιατρικές επεμβάσεις, από μη κερδοσκοπικές ή ιδιωτικές εταιρείες. Από τον κατάλογο των χειρονομιών καλής θέλησης προς την Αφρική δεν απουσιάζουν εκπαιδευτικά ιδρύματα και πολιτιστικά κέντρα που εκτείνονται σε πάνω από 31 αφρικανικές χώρες.

Διπλωματία

Οι πολιτικοί δεσμοί είναι, επίσης, εδραιωμένοι. Όπως η Ρωσία και η Κίνα, έτσι και η Τουρκία προτιμά να μη φαίνεται όταν προκύπτουν διάφορες κρίσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η Άγκυρα προκρίνει τη διευθέτηση των εκκρεμοτήτων μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών ή, σε περίπτωση αποτυχίας, τη συμμετοχή των Ηνωμένων Εθνών. Παράλληλα, πιέζει για την εκπροσώπηση της ηπείρου σε διεθνείς οργανισμούς εξ ονόματός της.

Στο διπλωματικό παιχνίδι, η Τουρκία χρησιμοποιεί έναν ανεπαίσθητα επιθετικό τόνο. Για να δημιουργήσει αρνητικές εντυπώσεις εις βάρος των ανταγωνιστών της, υπενθυμίζει το αποικιοκρατικό παρελθόν της Γαλλίας, την αδιαφορία όλων των άλλων για τα βάσανα της αφρικανικής ηπείρου ή κάνει λόγο για στυγνά εμπορικά συμφέροντα – αντιδιαστέλλοντάς τα με τη “win win” συνεργασία που προσφέρουν οι τουρκικές επιχειρήσεις.

Πέραν της Λιβύης, ο Ερντογάν έχει δώσει εντολή στον Τσαβούσογλου και το υπουργείο Εξωτερικών να αποκτήσουν εξειδίκευση στα αφρικανικά ζητήματα. Προς αυτή την κατεύθυνση, έχει θέσει ως στόχο το άνοιγμα τουρκικών πρεσβειών σε όλες τις χώρες της ηπείρου. Τώρα, υπάρχουν 42 τουρκικές πρεσβείες στην αφρικανική ήπειρο, οι οποίες σύντομα θα γίνουν 44 (στο Τόγκο και στη Γουινέα Μπισάου).

Και ο ίδιος ο Ερντογάν, όμως, διατηρεί στενές σχέσεις με Αφρικανούς ηγέτες, όπως η συνεργασία του με τον Φάρατζ, πρώην πρωθυπουργό της Λιβύης, ή τον Σομαλό πρόεδρο Μοχάμεντ Αμπντουλαχί Μοχάμεντ. Μάλιστα, επειδή είχε σπεύσει ο ίδιος ο Ερντογάν να συναντήσει τον Σομαλό πρόεδρο, μετά το τέλος του πολέμου, συνέβαλε στο να ανοίξει η τουρκική στρατιωτική βάση στο Μογκαντίσου, όπου 200 Τούρκοι στρατιώτες εκπαιδεύουν τον στρατό της Σομαλίας.

Αφρική | Η κατάκτηση της Αφρικής από την Τουρκία

Σομαλία

Η τουρκική εμπλοκή στη Σομαλία αντιπροσωπεύει την πιο ουσιαστική ανάπτυξη της φιλόδοξης πολιτικής «Άνοιγμα στην Αφρική» της Άγκυρας, η οποία εμφανίστηκε το 2005 και στόχευε στην ενίσχυση της τουρκικής διπλωματικής και εμπορικής παρουσίας σε ολόκληρη την ήπειρο.

Η πρωτοβουλία περιελάμβανε δεκάδες νέες πρεσβείες, δρομολόγια της Turkish Airways και τακτικές συνόδους κορυφής Τουρκίας – Αφρικής. Αν και έχει σημειωθεί αξιοσημείωτη πρόοδος στα 14 χρόνια από τότε (τώρα 42 πρεσβείες και 54 προορισμοί αεροπορικών εταιρειών), οι επενδύσεις ήταν σχετικά μέτριες και οι διπλωμάτες αναγνωρίζουν ότι η επόμενη φάση της στρατηγικής δεν έχει ακόμη γραφτεί.

Σουδάν

Το Σουδάν, ένα άλλο έθνος με πλειοψηφία Μουσουλμάνων και με ιστορία οθωμανικής επιρροής, ελέγχθηκε από μια ονομαστικά ισλαμιστική κυβέρνηση με ιστορικούς δεσμούς με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Οι σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν από καιρό αποσταθεροποιηθεί, καθιστώντας την έναν άλλο ελκυστικό δορυφόρο για την Τουρκία, η οποία έχει επιδιώξει να διαμορφώσει την Τουρκία ως πρότυπο για τον μουσουλμανικό κόσμο και ως εναλλακτική λύση απέναντι στη «Δύση» που έχει παραδοθεί της επιρροής της στην Αφρική σε μεγάλο βαθμό.

Ενώ η Σομαλία και το Σουδάν έχουν αποδειχθεί ως τους πιο φυσικούς στόχους για την τουρκική στρατηγική, η γειτονική Αιθιοπία είναι η κυρίαρχη δύναμη της περιοχής. Αν και τουρκικά σχολεία, διπλωματικές αποστολές και ισλαμικά τεμένη – δύο βασικά όργανα της ισλαμικής μαλακής δύναμης της Τουρκίας – έχουν αναπτυχθεί στην Αιθιοπία, η Άγκυρα ήταν σχετικά λιγότερο ορατή στο κυρίως ορθόδοξο χριστιανικό έθνος.

Ωστόσο, οι εμπορικές της επενδύσεις στην Αιθιοπία φέρεται να υπερβαίνουν εκείνες τόσο στη Σομαλία όσο και στο Σουδάν και ένας αυξανόμενος αριθμός τουρκικών φωνών προτρέπει την Άγκυρα να την κάνει προτεραιότητα. Για να ολοκληρώσει τη στρατηγική στο Κέρας της Αφρικής, η Τουρκία έχει επίσης πραγματοποιήσει μέτριας κλίμακας επενδύσεις στο μικρό λιμάνι του Τζιμπουτί, ενώ η Ερυθραία είναι εκτός εμβέλειας, προς το παρόν.

Η πιο πρόσφατη, τουρκική επιχείρηση στην Αφρική είναι στη Βόρεια Αφρική, συγκεκριμένα στη Λιβύη, όπου παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ στην Τρίπολη μαζί με το σύμμαχό του το Κατάρ.

Η Τουρκία αναπτύσσει στρατιωτικές δυνάμεις και υποστήριξης στη Λιβύη. Αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική απόκλιση από τους αρχικούς οικονομικούς και ανθρωπιστικούς λόγους εισόδου στην ήπειρο. Η ανάπτυξη αναμένεται να αυξήσει τις υπάρχουσες εντάσεις στις ακτές της Αφρικής στη Μεσόγειο. Η συμμετοχή της Τουρκίας στη Λιβύη συνδέεται στενά με τη θαλάσσια ατζέντα της στην Ανατολική Μεσόγειο.