“Το πιο πιθανό είναι ότι η οικονομία θα μπει σε μια ήπια προσγείωση”. Αυτό είχε πει η τότε πρόεδρος της Fed του San Fransisco, Janet Yellen, τον Οκτώβριο του 2007, δύο μόλις μήνες πριν ξεσπάσει η Μεγάλη Ύφεση
Όταν όλοι περιμένουν μια ήπια προσγείωση της αμερικανικής οικονομίας, εσείς ετοιμαστείτε για την πρόσκρουση της. Αυτό είναι το μάθημα της πρόσφατης οικονομικής ιστορίας –και δεν βολεύει καθόλου τις ΗΠΑ αυτή την περίοδο.
Από τους Anna Wong και Tom Orlik/Bloomberg
Ένα καλοκαίρι κατά το οποίο ο πληθωρισμός κινήθηκε χαμηλότερα, οι θέσεις εργασίας παρέμειναν άφθονες και οι καταναλωτές συνέχισαν να ξοδεύουν ενίσχυσε την εμπιστοσύνη, ιδίως στην Federal Reserve, ότι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου θα αποφύγει τελικά την ύφεση. Σε αυτά, προσθέστε και τη συμφωνία της τελευταίας στιγμής, που επετεύχθει το Σάββατο, προκειμένου να αποφευχθεί το κλείσιμο της αμερικανικής κυβέρνησης. Ωστόσο, η μεγάλη απεργία στα αυτόκίνητα, η επανέναρξη των πληρωμών φοιτητικών δανείων και ένα λουκέτο που μπορεί να επανέλθει σε 45 ημέρες μετά την κατάργηση της συμφωνίας δαπανών στη Βουλή των Αντιπροσώπων, θα μπορούσαν εύκολα να μειώσουν μια ποσοστιαία μονάδα από την αύξηση του ΑΕΠ το τέταρτο τρίμηνο.
Προσθέστε αυτούς τους κραδασμούς σε άλλες ισχυρές δυνάμεις που πιέζουν την οικονομία, από τη συρρίκνωση της πανδημικής αποταμίευσης έως την άνοδο των επιτοκίων και -προσφάτως επίσης- τις ανοδικές τιμές πετρελαίου και ο συνδυασμένος αντίκτυπος θα μπορούσε να είναι αρκετός για να οδηγήσει τις ΗΠΑ σε ύφεση ήδη από φέτος.
Ακολουθούν έξι λόγοι για τους οποίους η ύφεση παραμένει το βασικό σενάριο του Bloomberg
Econmics: Κυμαίνονται από την… καλωδίωση του ανθρώπινου εγκεφάλου και τους μηχανισμούς της νομισματικής πολιτικής, μέχρι τις απεργίες, τις υψηλότερες τιμές του πετρελαίου και την επικείμενη πιστωτική πίεση -για να μην αναφέρουμε το τέλος της περιοδείας συναυλιών της Taylor Swift.
Το συμπέρασμα: Η ιστορία και τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι το οικονομικό περιβάλλον είναι υπέρ του δέοντος υπερβολικά εφησυχασμένο, ακριβώς όπως συνέβη πριν από κάθε ύφεση στις ΗΠΑ των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών.
«Το πιο πιθανό είναι ότι η οικονομία θα προχωρήσει προς μια ήπια προσγείωση». Αυτό είχε πει η τότε πρόεδρος της Fed του San Fransisco Janet Yellen τον Οκτώβριο του 2007, μόλις δύο μήνες πριν ξεκινήσει η Μεγάλη Ύφεση. Η Yellen δεν ήταν η μόνη αισιόδοξη τότε. Με ανησυχητική κανονικότητα, οι επίσημες δηλώσεις περί ομαλής προσγείωσης κορυφώνονται πριν χτυπήσουν οι σκληρές προσγειώσεις.
Γιατί όμως οι οικονομολόγοι δυσκολεύονται τόσο πολύ να προβλέψουν την ύφεση; Ένας λόγος είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις. Συνήθως, υποθέτουν ότι αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια στην οικονομία θα είναι κάποιο είδος επέκτασης αυτού που έχει ήδη συμβεί -μια γραμμική διαδικασία, όσον αφορά την ορολογία. Αλλά οι υφέσεις είναι μη γραμμικά γεγονότα. Το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι τόσο ικανό στο να τα σκέφτεται…
Ακολουθεί ένα παράδειγμα που εστιάζει στην ανεργία, έναν βασικό δείκτη της υγείας της οικονομίας.
Η πιο πρόσφατη πρόβλεψη της Fed είναι ότι το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί από 3,8% το 2023 σε 4,1% το 2024, δηλαδή μια συνέχεια της τρέχουσας τάσης και αυτή που θα χρησιμοποιούσε κάποιος για να αποφύγει την πρόβλεψη μιας ύφεσης.
Τι θα συμβεί, όμως, αν υπάρξει ένας ισχυρός κραδασμός (απρόβλεπτο γεγονός) σε αυτή την τάση; O τύπος δηλαδή της ξαφνικής μετατόπισης που συμβαίνει όταν η οικονομία μπαίνει σε κατάδυση; Χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο σχεδιασμένο για να επιτρέπει αυτές τις μη γραμμικότητες, το Bloomberg Economics έχει προβλέψει όχι μόνο την πιο πιθανή διαδρομή για το ποσοστό ανεργίας, αλλά και την κατανομή των κινδύνων γύρω από αυτήν την πορεία.
Το σημαντικότερο που προκύπτει είναι ότι οι κίνδυνοι θα στραφούν σε μεγάλο βαθμό προς την αύξηση της ανεργίας.
«Η νομισματική πολιτική», είπε ο Milton Friedman, «λειτουργεί με μεγάλες και μεταβλητές καθυστερήσεις». Μια σημαντική λεπτομέρεια εδώ εδώ είναι ότι η «μεταβλητή» ίσως να αναφέρεται όχι μόνο στις διαφορές μεταξύ μιας ύφεσης και μιας άλλης αλλά και σε διαφορετικά μέρη της οικονομίας μέσα σε έναν μόνο οικονομικό κύκλο.
Οι αισιόδοξοι για την ήπια προσγείωση επισημαίνουν ότι οι μετοχές είχαν μια καλή χρονιά, η μεταποίηση έφτασε πλέον εκεί που δεν πάει παρακάτω και ότι η αγορά κατοικίας επιταχύνεται εκ νέου. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί είναι τομείς που έχουν τον μικρότερο χρόνο καθυστέρησης από τις αυξήσεις των επιτοκίων έως τις επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο.
Για τα μέρη της οικονομίας που έχουν σημασία για την πρόκληση της ύφεσης -πάνω απ’ όλα η αγορά εργασίας- οι καθυστερήσεις είναι μεγαλύτερες, συνήθως από 18 έως 24 μήνες.
Αυτό σημαίνει ότι τα πλήρη αποτελέσματα από τις αυξήσεις επιτοκίων της Fed -525 μονάδες βάσης από τις αρχές του 2022- δεν θα γίνουν αισθητά μέχρι τα τέλη του τρέχοντος έτους ή τις αρχές του 2024. Όταν συμβεί αυτό, θα δώσει μια νέα ώθηση στις μετοχές και στις κατοικίες να υποχωρήσουν. Είναι πρόωρο να πούμε ότι η οικονομία έχει ξεπεράσει αυτήν την καταιγίδα.
Και η Fed μπορεί να μην έχει τελειώσει καν τις αυξήσεις ακόμα. Στις τελευταίες προβλέψεις τους, οι κεντρικοί τραπεζίτες υποννόησαν μία ακόμη αύξηση των επιτοκίων.
Στο πλαίσιο αυτής της νομισματικής συμπίεσης, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένοι δείκτες αναβοσβήνουν ήδη προειδοποιητικά σημάδια. Το Bloomberg Economics εξέτασε πιο προσεκτικά τους δείκτες που είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τους επιφανείς ακαδημαϊκούς που θα δηλώσουν επίσημα εάν οι ΗΠΑ βρίσκονται σε ύφεση ή όχι.
Αυτός ο προσδιορισμός, από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών, συνήθως δεν γίνεται παρά μόνο αρκετούς μήνες μετά την πραγματική έναρξη της ύφεσης. Ωστόσο, η επιτροπή του Εθνικού Γραφείου Οικονομικών Ερευνών (NBER) εντοπίζει έξι δείκτες που βαραίνουν σε μεγάλο βαθμό την απόφαση, συμπεριλαμβανομένων των δεικτών του εισοδήματος, της απασχόλησης, των καταναλωτικών δαπανών και της εργοστασιακής παραγωγής.
Χρησιμοποιώντας κοινά αποδεκτές προβλέψεις για αυτούς τους βασικούς δείκτες, το Bloomberg Economics δημιούργησε ένα μοντέλο που μιμείται τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της επιτροπής σε πραγματικό χρόνο. Λειτουργεί αρκετά καλά για να ταιριάζει με προηγούμενες αποφάσεις της.
Τι δείχνει για το μέλλον: Υπάρχει μια μεγαλύτερη πιθανότητα ότι κάποια στιγμή τον επόμενο χρόνο, το NBER να δηλώσει ότι μια ύφεση στις ΗΠΑ έχει ήδη ξεκινήσει τους τελευταίους μήνες του 2023.
Εν ολίγοις: Αν κοιτάξετε τους δείκτες που έχουν μεγαλύτερη σημασία για τους Αμερικανούς που αποφασίζουν για την ύφεση, μια ύφεση συμβαίνει ήδη στα χαρτιά.
Αυτή η αξιολόγηση βασίζεται κυρίως σε εκτιμήσεις που παραδόθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες -οι οποίες ενδέχεται να μην περιλαμβάνουν ορισμένες νέες απειλές που απειλούν να εκτρέψουν την αμερικανική οικονομία. Ανάμεσα τους:
Απεργίες στα αυτοκίνητα: Το συνδικάτο United Auto Workers έχει καλέσει σε απεργία στις τρεις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της Αμερικής, την πρώτη φορά που στοχοποιούνται όλες ταυτόχρονα. Επέκτεινε την απεργία την Παρασκευή για να συμπεριλάβει περίπου 25.000 εργαζόμενους. Οι τεράστιες αλυσίδες εφοδιασμού του κλάδου σημαίνει ότι οι απεργίες μπορεί να έχουν μεγάλο αντίκτυπο. Το 1998, μια απεργία 54 ημερών 9.200 εργαζομένων στη GM προκάλεσε μείωση της απασχόλησης κατά 150.000.
Φοιτητικά δάνεια: Εκατομμύρια Αμερικανοί θα αρχίσουν να λαμβάνουν λογαριασμούς φοιτητικών δανείων ξανά αυτόν τον μήνα, μετά τη λήξη του παγώματος εξαιτίας της πανδημίας των 3 1/2 ετών. Η επανέναρξη των πληρωμών θα μπορούσε να μειώσει άλλο 0,2-0,3% από την ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ το τέταρτο τρίμηνο.
Πετρέλαιο: Η άνοδος των τιμών του αργού πετρελαίου, που πλήττει κάθε νοικοκυριό στην αντλία και την καθημερινότητα του, είναι ένας από τους λίγους πραγματικά αξιόπιστους δείκτες ότι έρχεται μια ύφεση. Οι τιμές του πετρελαίου έχουν σκαρφαλώσει σχεδόν 25 δολάρια από τα χαμηλά του καλοκαιριού, ξεπερνώντας τα 95 δολάρια το βαρέλι.
Καμπύλη απόδοσης: Το ξεπούλημα των μετοχών του Σεπτεμβρίου ώθησε την απόδοση των 10ετών ομολόγων σε υψηλό 16 ετών, στο 4,6%. Το κόστος δανεισμού υψηλότερο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα έχει ήδη οδηγήσει σε πτώση τις αγορές μετοχών. Θα μπορούσαν επίσης να θέσουν σε κίνδυνο την ανάκαμψη των κατοικιών και να αποτρέψουν τις εταιρείες από το να επενδύουν.
Παγκόσμια ύφεση: Και ο υπόλοιπος κόσμος όμως θα μπορούσε να παρασύρει τις ΗΠΑ προς τα κάτω. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, η Κίνα, έχει βυθιστεί σε μια κρίση ακινήτων. Στη ζώνη του ευρώ, ο δανεισμός συρρικνώνεται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι στο ναδίρ της κρίσης του δημοσίου χρέους -ένα σημάδι ότι η ήδη στάσιμη ανάπτυξη πρόκειται να κινηθεί χαμηλότερα.
Λουκέτο στην αμερικανική κυβέρνηση: Η πρόσφατη συμφωνία 45 ημερών για να παραμείνει ανοιχτή η κυβέρνηση έχει εκτοξεύσει έναν κίνδυνο από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριο -ένα σημείο όπου θα μπορούσε να καταλήξει να προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά στους αριθμούς του ΑΕΠ του τέταρτου τριμήνου. Το Bloomberg Economics εκτιμά ότι κάθε εβδομάδα διακοπής λειτουργίας αφαιρεί περίπου 0,2 ποσοστιαίες μονάδες από την ετήσια αύξηση του ΑΕΠ, με τα περισσότερα αλλά όχι όλα να ανακτώνται μόλις ανοίξει ξανά η κυβέρνηση.
Στον πυρήνα του επιχειρήματος της ήπιας προσγείωσης της αμερικανικής οικονομίας είναι η δύναμη των δαπανών των νοικοκυριών. Δυστυχώς, η ιστορία δείχνει ότι αυτό δεν αποτελεί έναν καλό οδηγό για το εάν μια ύφεση είναι επικείμενη ή όχι, καθώς συνήθως ο καταναλωτής των ΗΠΑ συνεχίζει να αγοράζει μέχρι το χείλος του γκρεμού.
Προσθέστε σε αυτό ότι οι επιπλέον οικονομίες που συγκέντρωσαν οι Αμερικανοί στην πανδημία εξαντλούνται. Υπάρχει μια συζήτηση για το πόσο γρήγορα θα συμβεί αυτό, αλλά η Fed του San Fransisco είχε υπολογίσει τα τέλη Σεπτεμβρίου. Οι υπολογισμοί του Bloomberg δείχνουν ότι το φτωχότερο 80% του πληθυσμού έχει τώρα λιγότερα μετρητά στο χέρι από ό,τι πριν από την Covid.
Το καλοκαίρι που πέρασε είδε τους Αμερικανούς να τα δίνουν όλα στην ψυχαγωγία. Οι ταινίες Barbie και Oppenheimer και οι sold-out συναυλίες των Beyonce και Taylor Swift, πρόσθεσαν ένα αξιοσημείωτο ποσό 8,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο ΑΕΠ τρίτου τριμήνου. Ωστόσο, όλο αυτό μοιάζει σαν την τελευταία αναλαμπή. Με την εξάντληση των οικονομιών και τις συναυλίες να τελειώνουν, οι ισχυροί δείκτες κατανάλωσης έχουν αντικατασταθεί ήδη από έναν κενό χώρο.
Έτσι, δεν είναι καθόλουν τυχαίο ότι τα ποσοστά παραβατικότητας των πιστωτικών καρτών έχουν αυξηθεί, ιδίως μεταξύ των νεότερων Αμερικανών, και ότι τομείς της αγοράς των δανείων αυτοκινήτων δείχνουν μία εξόχως ανησυχητική εικόνα.
Ένας δείκτης που έχει καλό ιστορικό όσον αφορά την πρόβλεψη ύφεσης είναι η έρευνα της Fed σε ανώτερα στελέχη δανείων σε τράπεζες, γνωστή ως SLOOS.
Η τελευταία ανάγνωση των στοιχείων της δείχνει ότι περίπου οι μισές μεγάλες και μεσαίες αμερικανικές τράπεζες επιβάλλουν αυστηρότερα κριτήρια για εμπορικά και βιομηχανικά δάνεια. Εκτός από την περίοδο της πανδημίας, αυτό είναι το υψηλότερο ποσοστό από την οικονομική κρίση του 2008. Ο αντίκτυπος αναμένεται να γίνει αισθητός το τέταρτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους -και όταν οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να δανειστούν το ίδιο εύκολα, συνήθως αυτό οδηγεί σε ασθενέστερες επενδύσεις και προσλήψεις.
Επιχειρήματα υπέρ της ήπιας προσγείωσης
Φυσικά, οι αισιόδοξοι μπορούν επίσης να συγκεντρώσουν κάποια ισχυρά στοιχεία υπέρ της άποψης τους.
Κενές θέσεις εργασίας: Ένα βασικό κομμάτι του σεναρίου για μια σκληρή προσγείωση (ύφεση) βασίζεται στην άποψη ότι η αγορά εργασίας έχει υπερθερμανθεί και ότι η ψύξη της θα αποφέρει αύξηση της ανεργίας. Αλλά μήπως υπάρχει ένα λιγότερο επώδυνο μονοπάτι; Αυτό είναι το επιχείρημα που διατύπωσαν ο κυβερνήτης της Fed Chris Waller και ο οικονομολόγος του προσωπικού Andrew Figura το καλοκαίρι του 2022: Ότι η πτώση των κενών θέσεων μπορεί να εξαλείψει τη θερμότητα των μισθολογικών κερδών, ακόμη και όταν η ανεργία παραμείνει χαμηλή. Μέχρι στιγμής, τα δεδομένα συμφωνούν με το επιχείρημά τους.
Παραγωγικότητα: Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, τα ραγδαία κέρδη στην παραγωγικότητα -αποτέλεσμα της επανάστασης της πληροφορικής- επέτρεψαν αμερικανική οικονομία να ξεπεράσει τις επιδόσεις χωρίς η Fed να χρειαστεί να πατήσει πολύ δυνατά τα φρένα. Τρέχοντας γρήγορα προς το 2023 και η δημιουργική καταστροφή που πυροδότησε η πανδημία, καθώς και οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων νέων τεχνολογιών, μπορεί να σημαίνουν μια νέα άνοδο στην παραγωγικότητα, διατηρώντας την ανάπτυξη σε ανοδική τροχιά και τον πληθωρισμό υπό έλεγχο.
Bidenomics: Ο εναγκαλισμός της βιομηχανικής πολιτικής από τον Πρόεδρο Joe Biden, που προσφέρει επιδοτήσεις στις βιομηχανίες ηλεκτροκίνησης και ημιαγωγών, δεν του έχει προσθέσει φίλους μεταξύ των φονταμενταλιστών της ελεύθερης αγοράς. Αλλά έχει πυροδοτήσει υψηλότερες επιχειρηματικές επενδύσεις, ένας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να διατηρήσει σε υψηλά την ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας.
Ευχάριστες εκπλήξεις: Ωστόσο, κάποια από τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της ύφεσης μπορεί τελικά να αποδειχτούν λιγότερο ισχυρά χτυπήματα στην οικονομία. Εάν η απεργία στα αυτοκίνητα τελειώσει γρήγορα, η κυβέρνηση παραμείνει ανοιχτή και οι αποπληρωμές των φοιτητικών δανείων βρεθούν στο χαμηλό όριο των εκτιμήσεών μας (για παράδειγμα, αν η κυβέρνηση Biden προσφέρει νέα προγράμματα για να μετριάσει τον αντίκτυπο) τότε η οπισθοδρόμηση στο ΑΕΠ του τέταρτου τριμήνου θα μπορούσε τελικά να μη συμβεί. Η εκτίμηση μας για ύφεση δεν εξαρτάται από όλους αυτούς τους κραδασμούς, αλλά αν κανένα από αυτούς δεν συμβεί, οι πιθανότητες για ύφεση μειώνονται.
Η υπερηφάνεια είναι ένας κορυφαίος δείκτης όσον αφορά τις υφέσεις
Όσον αφορά τους οικονομολόγους, τα τελευταία χρόνια έχουν δώσει ένα μάθημα ταπεινότητας. Αντιμέτωποι με τους σεισμικούς κραδασμούς από την πανδημία και τον πόλεμο της Ουκρανίας, τα μοντέλα πρόβλεψης που λειτουργούσαν άψογα στις καλές εποχές έχουν ξεφύγει εντελώς.
Όλα αυτά παρέχουν καλούς λόγους για επαγρύπνηση. Ναι, παραμένει δυνατή μία ήπια προσγείωση. Είναι όμως το πιο πιθανό αποτέλεσμα; Με τις ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν τον συνδυασμένο αντίκτυπο των αυξήσεων της Fed, των απεργιών στα αυτοκίνητα, των αποπληρωμών φοιτητικών δανείων, των υψηλότερων τιμών του πετρελαίου και της παγκόσμιας επιβράδυνσης, νομίζουμε ότι όχι.