Σομαλία | Το “νεο-οθωμανικό προτεκτοράτο” του Ερντογάν | Σχέσεις Σομαλίας – Τουρκίας

Έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό η συζήτηση για τις σχέσεις Τουρκίας – Σομαλίας. Δεν είναι λίγοι αυτοί που χρησιμοποιούν τον όρο αποικία ή προτεκτοράτο για να περιγράψουν τον έλεγχο της Άγκυρας στην αφρικανική χώρα.

Την ύπαρξη οργανωμένου δικτύου μεταφοράς μεταναστών από τη Σομαλία στην Ελλάδα μέσω Κωνσταντινούπολης έφερε στο φως έρευνα των ελληνικών υπηρεσιών ασφαλείας και πληροφοριών. Στο δίκτυο φέρονται να μετέχουν το τουρκικό προξενείο στο Μογκαντίσου, το νοσοκομείο «Erdogan» και το πανεπιστήμιο «City», που επίσης βρίσκονται στην πρωτεύουσα της Σομαλίας, καθώς και ισλαμικές μη κυβερνητικές οργανώσεις με έδρα την Τουρκία. Στα συμπεράσματα της απόρρητης έκθεσης, αναφέρθηκε εμμέσως πλην σαφώς πριν μέρες ο υπουργός Μετανάστευσης Νότης Μηταράκης.

Oπως επεσήμανε, από το σύνολο των 214 παράτυπων μεταναστών που έφτασαν τον Νοέμβριο στη Λέσβο, οι 142 είναι υπήκοοι Σομαλίας.

Τουρκική στρατιωτική βάση στη Σομαλία

Ας δούμε όμως πως κινείται η Τουρκία στη Σομαλία.

Η Τουρκία έχει διατηρήσει στρατιωτική βάση στη Σομαλία, με δυναμική 10.000 ανδρών, από το 2017, καθιστώντας την, τη μεγαλύτερη ξένη βάση της Άγκυρας. Ο σκοπός της βάσης ήταν να προστατεύσει τη Σομαλία από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς και να εκπαιδεύσει στρατιωτικές δυνάμεις της Σομαλίας.

Μετά την πτώση του προέδρου Mohamed Siad Barre, το 1991, η Σομαλία εκφυλισμένη πλέον σε αποτυχημένο κράτος, αφέθηκε έρμαιο της βία, της φτώχειας, της αναρχίας, του εμφυλίου πολέμου και των τρομοκρατικών επιθέσεων της al-Shabab. Ούτε η παρέμβαση των αμερικανικών δυνάμεων θα μπορούσε να επιλύσει τίποτα.

Όμως, το 2011, ο Ερντογάν, ο ηγέτης μιας οικονομικά αναζωπυρωμένης Τουρκίας, επισκέφθηκε το έθνος της Ανατολικής Αφρικής. Στη συνέχεια, η Άγκυρα έριξε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια.

Οι τουρκικές εταιρείες εκμεταλλεύονται πλέον τον αέρα και τους θαλάσσιους λιμένες του Μογκαντίσου, ενώ οι τοπικές αγορές γεμίζουν με τουρκικά αγαθά. Η  Turkish Airways πραγματοποιεί ακόμη και τακτικές πτήσεις προς το Μογκαντίσου -ο πρώτος σημαντικός ξένος αερομεταφορέας που το κάνει. Ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία του Μογκαντίσου πήρε το όνομά του από τον Ερντογάν και το ένα τρίτο των ιατρών στο νοσοκομείο είναι Τούρκοι. Η Τουρκία έχει επίσης προσφέρει χιλιάδες υποτροφίες σε Σομαλούς φοιτητές, ενώ οι Τούρκοι έχουν κατασκευάσει δεκάδες νέα σχολεία στο Μογκαντίσου.

“Η Σομαλία βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο εδώ και 30 χρόνια, η χώρα έχει λεηλατηθεί και όλα τα συστήματα έχουν ανατραπεί, ακόμη και η νοοτροπία και οι πεποιθήσεις των ανθρώπων έχουν αναστατωθεί, έχει γίνει μια χώρα που δεν μπορεί να κυβερνηθεί. Είμαστε εδώ για να συμβάλουμε στην στην ανάπτυξη της Σομαλίας στο πεδίο των ενόπλων δυνάμεων”, δήλωσε ο διοικητής της στρατιωτικής βάσης κατάρτισης της Τουρκίας, κ. Mehmet Yasin Kalin το 2019.

Στη βάση, τα στρατεύματα της Σομαλίας διδάσκονται την τουρκική γλώσσα, ήθη και έθιμα.

Ο κ. Abduquadir Ibrahim Isack, ο Σομαλός διοικητής της στρατιωτικής ακαδημίας, επαίνεσε τις προσπάθειες της Τουρκίας στη χώρα.

“Είναι εκπαίδευση σε διεθνές επίπεδο, δεν έχουμε ευλογηθεί με μια τέτοια ευκαιρία για τα τελευταία 27 χρόνια”, είπε. “Δεν πρόκειται απλώς για πρόγραμμα κατάρτισης. Πρόκειται για πρόγραμμα κατάρτισης υψηλής ποιότητας.”

Ο Kalin σημείωσε ότι η βάση περιλαμβάνει επίσης τουρκικό προσωπικό εκπαίδευσης για ναυτικό και αεροπορία.

“Οι στρατιωτικές ομάδες επιμόρφωσης ασχολούνται με την εκπαίδευση του Σομαλικού ναυτικού”, δήλωσε, “βοηθάμε επίσης με τη συντήρηση, υπάρχουν και βάρκες στο στρατό της Σομαλίας, εκπαιδεύονται και εξοπλίζονται από την Τουρκία και αρχίζουν σταδιακά να περιπολούν το Μογκαντίσου. Η Σομαλία δεν έχει επί του παρόντος αεροπορική δύναμη, αλλά Θεού θέλοντος, θα είναι εφικτός εν καιρώ κάτι τέτοιο”, δήλωσε.

Άλλοι ανώτεροι υπάλληλοι της Σομαλίας επαίνεσαν επίσης την παρουσία της Τουρκίας στη χώρα.

“Η Τουρκία ήρθε στη Σομαλία για πρώτη φορά το 2011, όταν κανείς δεν τόλμησε να πάει στη Σομαλία”, δήλωσε ο Abdulkadir Ahmed-Kheir Abdi, υπουργός Εξωτερικών της Σομαλίας. “Υπήρχε ξηρασία, υπήρχε πείνα, υπήρχαν τρομοκρατικές ενέργειες εκεί και όλοι παρέμεναν μακριά. Έτσι για εμάς, ως Σομαλοί, η Τουρκία βρίσκεται στην καρδιά μας λόγω της βοήθειας που παρέχουν σε περίοδο ανάγκης”.

Ωστόσο, τα σχέδια της Τουρκίας στην Ανατολική Αφρική έχουν προκαλέσει συναγερμούς στη Μέση Ανατολή – ορισμένοι επικριτές κατηγορούν ότι οι Τούρκοι βρίσκονται σε επεκτατική κατάσταση στην περιοχή, επιστρέφοντας στο μοντέλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία στην ακμή της κυβέρνησε σε μεγάλο βαθμό τη Μέση Ανατολή, εδάφη της Αφρικής και μέρη της Ανατολικής Ευρώπης.

Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας επέκρινε, πριν από ένα χρόνο, την Τουρκία για την προσπάθειά της να αναβιώσει ένα “οθωμανικό χαλιφάτο” στην Ανατολική Αφρική. Αλλά ο Kalin απέρριψε τις αντιλήψεις ότι η Τουρκία ασχολείται με οποιαδήποτε μορφή αποικιοκρατίας στη Σομαλία.

“Η ασφάλεια θα οδηγήσει σε σταθερότητα. Η Τουρκία σπέρνει τους σπόρους της τώρα”, σημείωσε. “Εφόσον χρειαστεί, οι άνθρωποι της Σομαλίας, εφόσον είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε στις ανάγκες τους, νομίζω ότι θα είμαστε εδώ”.

Ο Winston Otero της Brown Political Review έγραψε ότι η Τουρκία “όχι μόνο βοηθά τη Σομαλία να ανακάμψει από τα τραύματα του εμφυλίου πολέμου αλλά και δημιουργεί ένα οικονομικό υπόβαθρο για να εξασφαλίσει το μέλλον της Σομαλίας”. Αυτή η αναπτυξιακή βοήθεια είναι ιδιαίτερα εμφανής στις υποδομές, στην εκπαίδευση και στις εμπορικές συμφωνίες”.

Ο Otero πρόσθεσε ότι ενώ η Σομαλία φαίνεται να επωφελείται από την τουρκική αναπτυξιακή βοήθεια, η Τουρκία επωφελείται από νέες εμπορικές συμφωνίες για τους πολύ αναγκαίους φυσικούς πόρους και από το άνοιγμα των αγορών της Σομαλίας σε τουρκικά προϊόντα.

“Η Σομαλία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς τουρκικών αγαθών και υπηρεσιών, όπως κατασκευαστικές πρώτες ύλες, ιατρικός εξοπλισμός, οικιακές συσκευές, ανάπτυξη της εκπαίδευσης και συμβουλευτικές υπηρεσίες μηχανικών”, γράφει ο Otero.

“Για την Τουρκία, η Σομαλία είναι μια αναξιοποίητη αγορά επιχειρηματικών ιδεών, ανθρωπιστικής βοήθειας και αναπτυξιακής βοήθειας και πολιτικής αναδιάρθρωσης με κρατική ενίσχυση. Η επένδυση της Τουρκίας στη Σομαλία έχει αποδώσει και εδραιώσει τη θέση της Τουρκίας στην Αφρική, μια περιοχή που προηγουμένως φαίνεται να ήταν εκτός της σφαίρας της γεωπολιτικής επιρροής της.

Από τη Σομαλία στο Ανατολικό Αιγαίο

Μία από τις προϋποθέσεις για το ταξίδι των μεταναστών από τη Σομαλία στην Κωνσταντινούπολη είναι η απόκτηση φοιτητικής ή ιατρικής βίζας. Αυτή εξασφαλίζεται είτε με πλαστό δίπλωμα από το τουρκικό πανεπιστήμιο του Μογκαντίσου (City) είτε με ψευδείς ιατρικές βεβαιώσεις από νοσοκομείο με το χαρακτηριστικό όνομα «Erdogan» που λειτουργεί στη Σομαλία. Μια τέτοια βρέθηκε πρόσφατα από στελέχη του Frontex στην κατοχή ενός Σομαλού υπηκόου.

Για την έγκριση της φοιτητικής ή ιατρικής βίζας απαιτούνται ακόμα προσκλήσεις από πανεπιστήμια της Κωνσταντινούπολης ή αντίστοιχα βεβαιώσεις νοσηλείας από τουρκικά νοσηλευτικά ιδρύματα.  

Στην έκθεση παρατίθενται μαρτυρίες παράτυπων μεταναστών, σύμφωνα με τις οποίες Τούρκοι στρατιωτικοί στη βάση Turksom προσεγγίζουν αγγλόφωνους Σομαλούς και τους καθοδηγούν ως προς τον τρόπο απόκτησης βίζας και επιδοτούμενου εισιτηρίου για το ταξίδι τους προς την Κωνσταντινούπολη. Τη διεκπεραίωση της διαδικασίας αναλαμβάνει πρακτορείο αντί ποσού που κυμαίνεται μεταξύ 1.300 και 1.500 ευρώ συμπεριλαμβανομένου του αεροπορικού εισιτηρίου, που φέρεται να επιδοτείται από το τουρκικό κράτος και κοστίζει περίπου 100 ευρώ. 
«Ελα να ενταχθείς και εσύ στους σπουδαστές μας και απόκτησε μια φοιτητική βίζα για την Τουρκία σε λογικές τιμές και σε σύντομο χρόνο», αναφέρεται σε διαφήμιση του ταξιδιωτικού πρακτορείου που λειτουργεί στο Μογκαντίσου.

Από καταθέσεις Σομαλών μεταναστών προκύπτει ακόμα ότι, συχνά, τη διαδικασία συνδράμουν δύο ισλαμικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, με έδρα η μία στο Ηνωμένο Βασίλειο και η δεύτερη στην Τουρκία. Στην έκθεση των ελληνικών υπηρεσιών ασφαλείας αναφέρεται ότι οι δύο αυτές οργανώσεις έχουν και στο παρελθόν αποτελέσει αντικείμενο έρευνας, καθώς και ότι συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, φορέα που διατηρεί σχέση με την Τουρκία και με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. 
Στην Κωνσταντινούπολη, τους Σομαλούς μετανάστες υποδέχονται συμπατριώτες τους.

Με βαν τους οδηγούν σε διαμερίσματα της πόλης, όπου παραμένουν σε ομάδες των 15-20 ατόμων μέχρις ότου οργανωθεί η ασφαλής μεταφορά τους στα δυτικά παράλια της Τουρκίας. Από μαρτυρίες των μεταναστών προκύπτει ότι τα κυκλώματα των κυρίως Τούρκων και Σύρων δουλεμπόρων τούς κατευθύνουν προς τη Σμύρνη και το Δεκελί, απ’ όπου το πέρασμα προς τη Μυτιλήνη και δευτερευόντως τη Χίο είναι ευκολότερο. Υπάρχουν πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες σε εργατικές κατοικίες της συνοικίας «Basmane» της Σμύρνης βρίσκονται σήμερα συγκεντρωμένοι περίπου 2.500 Αφρικανοί μετανάστες αντί 500 τους προηγούμενους μήνες. Το πέρασμά τους σε Λέσβο και Χίο κοστίζει από 500 έως 800 ευρώ.

Σομαλοί μετανάστες κατέθεσαν ενώπιον ελληνικών αρχών ότι οι τουρκικές αρχές δεν τους συλλαμβάνουν σε αντίθεση με μετανάστες άλλων εθνικοτήτων, λόγω της συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Σομαλίας. 

Αναφορικά με το τελευταίο σκέλος της διακίνησης, το «πέρασμα» δηλαδή από τα τουρκικά παράλια στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, οι υπηρεσίες ασφαλείας και πληροφοριών διαπιστώνουν μεταστροφή των ροών από τη Σάμο προς τη Λέσβο.

Το φαινόμενο αποδίδεται στην παρουσία και δραστηριοποίηση στη Μυτιλήνη διεθνών οργανισμών και ανθρωπιστικών μη κυβερνητικών οργανώσεων, οι οποίες εγγυώνται –έως ένα βαθμό τουλάχιστον– την απρόσκοπτη και ασφαλή άφιξη των μεταναστών στο νησί. Για ορισμένες από αυτές, η έκθεση περιγράφει διασυνδέσεις των μελών τους με άτομα και ομάδες που πρόσκεινται στον αναρχικό – αντιεξουσιαστικό χώρο, ή ακόμα και επαφές τους με δουλεμπορικά κυκλώματα που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία.