Last updated on 14 Απριλίου, 2021 at 07:34 μμ
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!
Στα χρόνια του Μεσοπολέμου (μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων), η Τουρκία συντάχθηκε με τις χώρες που επιδίωκαν τη διατήρηση του στάτους κβο στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Ορισμένες χώρες όμως, ταυτίζονταν με την στάση των ηττημένων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Τουρκία έψαχνε τρόπο για να επανεξοπλίσει τα Στενά των Δαρδανελλίων και του Βοσπόρου, τα οποία ήταν αποστρατιωτικοποιημένα σύμφωνα με τη Σύμβαση της Λωζάνης περί του καθεστώτος των νησιών.
Η ευκαιρία που ζητούσε, της δόθηκε με τον επανεξοπλισμό της Ρηνανίας από τη Γερμανία. Με τη Συνθήκη των Βερσαλιών (1919), η Γερμανία υποχρεώθηκε να μην διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις στη Ρηνανία, που συνορεύει με τη Γαλλία, το Βέλγιο και τμήμα της Ολλανδίας. Στις 7 Μαρτίου 1936, ο Χίτλερ διέταξε τα γερμανικά στρατεύματα, να εγκατασταθούν πάλι στη Ρηνανία.
Η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, καταδίκασαν την ενέργεια αυτή, αλλά δεν έκαναν τίποτα απολύτως για να την εμποδίσουν. Για να μπορέσει η Τουρκία να επανεξοπλίσει τα Στενά, έπρεπε να συμφωνήσουν οι χώρες που είχαν υπογράψει τη Σύμβαση του 1923 και αρχικά η Μ. Βρετανία, η Γαλλία και η ΕΣΣΔ. Την τουρκική προσπάθεια, υποστήριξε ένθερμα η Ελλάδα… Το 1934, όταν ο Τούρκος ΥΠΕΞ Αράς έθεσε για πρώτη φορά το θέμα στην Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ), «πρόδρομο» του Ο.Η.Ε., έπαιρνε κατευθείαν εντολές από τον Κεμάλ, ενώ είχε και την υποστήριξη του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού, αγνοούσε πλήρως το θέμα.
Η Διεθνής, διάσκεψη για τα Στενά, συνήλθε στο Μοντρέ της Ελβετίας το καλοκαίρι του 1936. Τις τουρκικές θέσεις στήριξαν όλα τα κράτη του Εύξεινου Πόντου, η Γαλλία και η Ελλάδα. Η Βρετανία, αρχικά διαφώνησε, τελικά όμως συναίνεσε στο κείμενο της νέας Σύμβασης. Με αυτήν, έπαψε να υφίσταται ο διεθνής χαρακτήρας των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων και τερματίστηκε οποιαδήποτε δυνατότητα παρέμβασης στα Στενά άλλης χώρας εκτός από την Τουρκία, που πλέον αναδείχθηκε σε κυρίαρχο της περιοχής.
Με τη Σύμβαση του Μοντρέ, τα συμβαλλόμενα μέρη «απεφάσισαν να αποκαταστήσωσι την παρούσαν Σύμβασιν εις την Σύμβασιν των υπογραφείσαν εν Λωζάνης τη 24η Ιουλίου 1923. Η κατάργηση όλης της Σύμβασης για τα Στενά του 1923, είχε σαν αποτέλεσμα και την κατάργηση των διατάξεων για αποστρατιωτικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Η Σύμβαση κυρώθηκε άμεσα από την Ελλάδα (Αναγκαστικός Νόμος 2 της 7ης Αυγούστου 1936).
Το 1936 η Τουρκία, εκμεταλλεύθηκε την ιταλική επίθεση στην Αιθιοπία και το γενικότερο κλίμα στις σχέσεις μεταξύ ΕΣΣΔ, Γαλλίας και Μ. Βρετανίας, με τη Γερμανία και την Ιταλία. Το 1938, εκμεταλλεύτηκε τη γερμανική απειλή εναντίον της Γαλλίας και διεκδίκησε την Αλεξανδρέτα, περιοχή της βόρειας Συρίας υπό γαλλική εντολή. Οι Γάλλοι, χωρίς τη στήριξη των Βρετανών, παραχώρησαν την Αλεξανδρέτα στην Τουρκία τον Ιούνιο του 1939.
Από τα Στενά, επιτρέπεται να περνούν ελεύθερα μόνο ελαφρά πολεμικά πλοία. Τα υπόλοιπα, υπόκεινται σε περιορισμούς. Κατά σατανική σύμπτωση (;), η Τουρκία επέτρεψε να περάσουν από εκεί μεγάλα σοβιετικά πλοία («Κίεβ», Ιούλιος του 1976, «Μινσκ» Φεβρουάριος του 1979, «Νοβοροσίσκ», Μάιος του 1983 και «Μπακού» 1987). Επρόκειτο για χρονικές περιόδους, που οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν τεταμένες.
Βέβαια, κι η Ρωσία κατηγόρησε την Τουρκία ότι παραβίασε τη Σύμβαση το 2008 και το 2014, επιτρέποντας σε μεγάλα αμερικανικά πλοία να διέλθουν από τα Στενά.
Σοβιετική Ένωση και Συνθήκη του Μοντρέ
Ο «επιτήδειος ουδέτερος» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία είχε μόνο οικονομικά προβλήματα από τον πόλεμο. Δεν είχε νεκρούς, κατεστραμμένες υποδομές ή διαλυμένη οικονομία. Βασικό μέλημά της, ήταν να μην χάσει εδάφη. Η αξιοπιστία της είχε κλονιστεί.
Τον Μάρτιο του 1945, η ΕΣΣΔ κατήγγειλε την τουρκοσοβιετική Συνθήκη Ουδετερότητας του 1925, ενώ τον Ιούνιο του 1945, η Σοβιετική Ένωση για την ανανέωση της Συμφωνίας, ζητούσε την αναθεώρηση της Σύμβασης του Μοντρέ με διμερή διαπραγμάτευση, την επιστροφή του Καρς και του Αρνταχάν, και πιθανή παραχώρηση ναυτικών βάσεων στα Στενά.
Οι περιοχές του Καρς και του Αρνταχάν, δόθηκαν από τους Σοβιετικούς στην κυβέρνηση Κεμάλ Ατατούρκ, με τη Συνθήκη Φιλίας που υπογράφτηκε στη Μόσχα (16/3/1921).
Η Τουρκία, μετά από τις αξιώσεις του Στάλιν, βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Η πρώτη που έσπευσε να τη βοηθήσει, ήταν η Μεγάλη Βρετανία, καθώς θεωρούσε την ΕΣΣΔ απειλή για τα συμφέροντά της στη Μ. Ανατολή. Οι ΗΠΑ, αρχικά αντέδρασαν αμήχανα, όπως στη Συνδιάσκεψη του Πότσδαμ της Γερμανίας (καλοκαίρι 1945), δέχθηκαν το σοβιετικό αίτημα για αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ.
Το θέμα των διαφορών της Τουρκίας με την ΕΣΣΔ για το Καρς και το Αρνταχάν, θεωρήθηκε διμερές πρόβλημα. Η κρίση του Ιράν το 1946, σχετικά με την κατοχή του περσικού Αζερμπαϊτζάν από τους Σοβιετικούς, αφύπνισε τους Αμερικανούς. Έτσι οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής της Συνθήκης του Μοντρέ και των Συνθηκών του 1921-1922 σταμάτησε κάπου εκεί.
Με την κατασκευή της νέας διώρυγας της Κωνσταντινούπολης που έχει προγραμματίσει η Τουρκία, «η Συνθήκη του Μοντρέ μαζί με τα Στενά είναι ιστορία», δήλωσε αυτάρεσκα στις 5/1/2020 ο Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται για μία ενέργεια, που θα δημιουργήσει, εφόσον βέβαια υλοποιηθεί, σημαντικά προβλήματα στη Ρωσία. Αντίθετα, φαίνεται ότι οι Η.Π.Α. θα είναι ωφελημένες.
Όπως αναφέρει το ΓΕΣ στην ιστοσελίδα του
ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΣΤΕΝΩΝ (ΤΟΥ ΜΟΝΤΡΕ)
Hμερομηνία Υπογραφής: 20 Ιουλίου 1936, στο Μοντρέ. Άρχισε να ισχύει στις 9 Νοεμβρίου 1936.
Συμβαλλόμενα Μέρη: Κράτη Μαύρης Θάλασσας : Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Τουρκία, άλλα Κράτη : Αυστραλία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία.
Σκοπός : Επιιστροφή στην Τουρκία της διαχείρισης των Στενών και διακανονισμός έλευσης των πλοίων διαμέσου των Στενών (Δαρδανέλια, θάλασσα Μαρμαρά και Βόσπορος).
Κυριότερα Άρθρα :
Προοίμιο : “Επιθυμούντες να ρυθμίσουμε τη διέλευση και ναυσιπλοΐα στα Στενά σε τρόπο που αυτή να εξασφαλίζεται, χωρίς να παραγνωρίζεται η ασφάλεια της Τουρκίας και των άλλων κρατών της Μαύρης Θάλασσας αποφασίσαμε να αντικαταστήσουμε με την παρούσα Συνθήκη, τη συνθήκη που υπογράψαμε στη Λοζάννη στις 24 Ιουλίου 1923”.
Τμήμα 1 και 2 : Ρυθμίζει τα της διέλευσης των εμπορικών και πολεμικών
Άρθρο 10 : “Πολεμικά πλοία, εκτός αυτών που εμπίπτουν στην κατηγορία που περιγράφεται στην προηγούμενη παράγραφο (ελαφρά επιφανείας, μικρά πολεμικά ή βοηθητικά πλοία), θα έχουν το δικαίωμα της διέλευσης μόνο υπό τις συνθήκες που περιγράφονται στο άρθρο 11 και 12”.
(Το άρθρο 11 ρυθμίζει τη μεγάλων πλοίων κρατών της Μαύρης Θάλασσας).
Άρθρο 12: “Τα κράτη της Μαύρης Θάλασσας θα έχουν το δικαίωμα διέλευσης διαμέσου των Στενών με το σκοπό να αφιχθούν στις βάσεις τους υποβρύχια που κατασκευάσθηκαν ή αγοράσθηκαν εκτός περιοχής Μαύρης Θάλασσας, ή που ήσαν για επισκευή σε ναυπηγεία εκτός Μαύρης Θάλασσας”.
Άρθρο 13: Επιβάλλει προειδοποίηση στην Τουρκία για διέλευση πολεμικών πλοίων (κανονικά οκτώ (8) ημέρες για κράτη της Μαύρης Θάλασσας και δεκαπέντε (15) ημέρες για τα άλλα κράτη).
Άρθρο 24: “Η Τουρκία θα επιβλέπει την εκτέλεση όλων των προβλέψεων της παρούσας Συνθήκης σχετικά με τη διέλευση πολεμικών πλοίων διαμέσου των Στενών.”
Παρατήρηση : Με κοινή συναίνεση και πρακτική, η Συνθήκη εφαρμόζεται και για κράτη που δεν την έχουν υπογράψει, Για τη διέλευση των αεροπλανοφόρων αναφερόμαστε σε ιδιαίτερο κεφάλαιο – Συνθήκες Μεσογείου. Η Ιαπωνία αποκήρυξε τα εκ της Συνθήκης δικαιώματα της με τη Συνθήκη της Ειρήνης το 1951.
πηγές ΓΕΣ, Πρώτο Θέμα, Υπουργείο Εξωτερικών