Κατοικίες Τέλος | Η μεγάλη στεγαστική κρίση της Ευρώπης μόλις ξεκίνησε και δεν δείχνει να τελειώνει σύντομα
Σε μια καταπράσινη γειτονιά στο Dusseldorf της Γερμανίας, η Milena και ο Manuel David σχεδίαζαν να βάλουν θεμέλια αυτό το καλοκαίρι για ένα νέο σπίτι, μια εξαιρετικά σημαντικά στιγμή για εκείνους που επρόκειτο να τους βγάλει από ένα στενό διαμέρισμα στο οποίο μοιράζονται ένα υπνοδωμάτιο με τα δύο παιδιά τους.
Από τους Laura Malsch και Niclas Rolander/Bloomberg
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της 16μηνης αναμονής τους για την άδεια κατασκευής, τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων τριπλασιάστηκαν και το κόστος αυξήθηκε κατά 85.000 ευρώ (90.120 δολάρια ΗΠΑ). Το ζευγάρι ξεκίνησε ξανά τους υπολογισμούς πριν αντιμετωπίσει κατάματα το γεγονός ότι το όνειρό τους να χτίσουν το δικό τους σπίτι είχε καταρρεύσει ως μέρος της χειρότερης κατασκευαστικής κρίσης της Ευρώπης εδώ και δεκαετίες.
Ανάλογα γεγονότα συμβαίνουν σε πολύ μεγάλο μέρος της ηπείρου. Τα κτίρια κατοικιών κατέρρευσαν καθώς το κόστος εκτινάχθηκε στα ύψη, ενώ η γραφειοκρατία και οι ολοένα και πιο αυστηροί κανονισμοί ενεργειακής απόδοσης επέτειναν το εξαιρετικά αρνητικό κλίμα. Με τη στέγαση ήδη περιορισμένη, η κατάσταση απειλεί να επιβαρύνει την ανάπτυξη και να πυροδοτήσει περαιτέρω πολιτικές εντάσεις καθώς οι ελλείψεις πιέζουν όλο και περισσότερους ψηφοφόρους στην Ευρώπη.
«Πέρασα πολλές νύχτες ξάγρυπνη», είπε η Milena, μια 37χρονη δασκάλα. «Αυτό που με θυμώνει είναι ότι ήμασταν τόσο κοντά».
Οι Davids πληρούσαν όλα τα κριτήρια για οικοδόμηση κατοικίας. Η οικογένεια διαθέτει δύο εισοδήματα, σταθερές θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα και το σημαντικότερο, δεν χρειάστηκε να πληρώσει για το οικόπεδό της, το οποίο της έδωσαν οι γονείς του Manuel. Οι απέλπιδες προσπάθειες τους δείχνουν πόσο διαλυμένη είναι η αγορά κατοικίας της Ευρώπης.
«Αν μας δίνουν αυτό το τεράστιο πόδι και ακόμα δυσκολευόμαστε, πώς υποτίθεται ότι θα τα καταφέρουν όλοι οι άλλοι», αναρωτήθηκε ο Manuel, ένας 35χρονος διευθυντής έργου σε έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό.
Οι χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο θεωρούνται από τις πιο πλούσιες της ηπείρου. Οι νέες οικοδομικές άδειες στη Γερμανία μειώθηκαν περισσότερο από 27% κατά το πρώτο εξάμηνο. Στη Γαλλία έχουν μειωθεί κατά 28% μέχρι τον Ιούλιο και η οικοδόμηση κατοικιών στο Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να μειωθεί περισσότερο από 25% φέτος. Η Σουηδία υφίσταται τη χειρότερη ύφεση από την κρίση της δεκαετίας του 1990, με τους ρυθμούς δόμησης να είναι μικρότεροι από το ένα τρίτο αυτού που θεωρείται απαραίτητο για να συμβαδίσει με τη ζήτηση.
Η ύφεση επηρεάζει κυρίως τις μονοκατοικίες -όπως αυτή που σχεδίαζαν οι Davids- καθώς και μεγάλα έργα στέγασης. Η Vonovia SE, η μεγαλύτερη εταιρεία ακινήτων στη Γερμανία, ανέστειλε φέτος όλες τις νέες κατασκευές, επ’ αόριστον. Στη Σουηδία, επίσης, ένα έργο-κλειδί για την κατασκευή κυψελών μπαταριών για αυτοκίνητα και τη μείωση της εξάρτησης από την Κίνα, αδυνατεί να προσελκύσει αρκετούς εργαζόμενους, λόγω έλλειψης κατοικιών.
Το πρόβλημα έχει σοβαρές επιπτώσεις και στην πολιτική καθώς οι κυβερνήσεις ουσιαστικά αθετούν κατά κόρον τις υποσχέσεις τους στους ψηφοφόρους. Η Σουηδία έχει μια συνταγματική δέσμευση να παρέχει οικονομικά προσιτή στέγαση, αλλά η προσφορά ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων δεν συμβαδίζει με τη ζήτηση εδώ και δεκαετίες, ανεβάζοντας τις τιμές των κατοικιών και αναγκάζοντας τους ανθρώπους να ζουν σε υποενοικιάσεις στη μαύρη αγορά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οικοδόμηση κατοικιών έχει χάσει τον στόχο των 300.000 κατοικιών ετησίως που είχε θέσει η κυβερνώσα συντηρητική κυβέρνηση το 2019.
Στη Γερμανία, η οικονομικά προσιτή στέγαση ήταν μία από τις βασικές δεσμεύσεις που ανέλαβε ο κυβερνητικός συνασπισμός του καγκελάριου Olaf Scholz όταν ανέλαβε την εξουσία το 2021, αλλά οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι η κυβέρνηση δεν θα επιτύχει τον στόχο της για την προσθήκη 400.000 νέων κατοικιών ετησίως το νωρίτερο μέχρι το 2026.
«Το να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες έχουν ένα μέρος για να ζήσουν είναι ένα από τα πιο βασικά καθήκοντα του κράτους», δήλωσε ο Kolja Muller, συνεπικεφαλής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος του Scholz στη Frankfurt. «Σαφώς αποτυγχάνει».
Η κατάσταση στο τομέα της στέγασης προκαλεί κινδύνους για διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, καθώς οι άνθρωποι αναγκάζονται να δαπανήσουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για να καλύψουν το κόστος. Η στάση απέναντι στους μετανάστες θα μπορούσε να επιδεινωθεί περαιτέρω, καθώς θεωρούνται όλο και περισσότερο «ανταγωνιστές» στην εύρεση κατοικίας.
Στο Lorrach -μια πόλη στη νότια Γερμανία- αρκετές δεκάδες ένοικοι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν από τα -δημόσιας ιδιοκτησίας- διαμερίσματα τους νωρίτερα φέτος για να ανοίξουν χώρο για πρόσφυγες.
«Αν δεν μπορέσουμε να λύσουμε την στεγαστική κρίση, θα είναι μια πραγματική απειλή για τη δημοκρατία μας», είπε ο Muller, ο οποίος αποδίδει την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία -του δεύτερου ισχυρότερου στις δημοσκοπήσεις- εν μέρει εξαιτίας των προβλημάτων στέγασης.
Ωστόσο, οι τάσεις δεν είναι παντού ίδια ανησυχητικές. Στην Πορτογαλία και την Ισπανία, οι νέες κατοικίες είναι πολύ πάνω από τα επίπεδα του 2015, όταν οι συνέπειες της κρίσης χρέους σχεδόν πάγωσαν την αγορά των ακινήτων. Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις, γεγονός που δείχνει πόσο δύσκολο είναι να διορθωθεί το πρόβλημα, και οι πρωτοβουλίες για την προσέλκυση επενδυτών -όπως το πρόγραμμα χρυσής βίζας της Πορτογαλίας- έχουν προκαλέσει εκτίναξη των τιμών,
Η πτώση στον κατασκευαστικό τομέα έχει οδηγήσει σε εκκλήσεις για κίνητρα και στήριξη του κλάδου, αλλά οι κυβερνήσεις έχουν περιορισμένη όρεξη για πρόσθετες δαπάνες μετά την πανδημία της Covid και εν μέσω προσπαθειών για συγκράτηση του πληθωρισμού.
Οι προσπάθειες για την κατασκευή αρκετών οικονομικών κατοικιών πηγάζουν τελικά από την κακή κυβερνητική πολιτική. Η στέγαση βρίσκεται κάπου μεταξύ ενός περιουσιακού στοιχείου που βασίζεται στην αγορά και ενός ρυθμιζόμενου δημόσιου αγαθού. Αυτός ο συνδυασμός μειώνει τις επενδύσεις ενώ υποβάλλει τον κλάδο σε αστάθεια, και η τρέχουσα αναταραχή στο κόστος χρηματοδότησης και κατασκευής συχνά καθιστά ασύμφορη την οικοδόμηση, εκτός από τις πολυτελείς κατοικίες.