Το Donbas, μια τεράστια και -τα τελευταία πολλά χρόνια- ταραγμένη περιοχή που καλύπτει μεγάλο μέρος της ανατολικής Ουκρανίας, αποτελεί την πρώτη γραμμή σύγκρουσης της χώρας με τη Ρωσία από το 2014.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!Από τον Rob Picheta/CNN
Αλλά οι κάτοικοι της, που έχουν ήδη πληγεί από οκτώ χρόνια αιματηρών συγκρούσεων, προετοιμάζονται για μια ακόμη πιο έντονη αντιπαράθεση. Μια επικείμενη μάχη για τον έλεγχο της περιφέρειας αναμένεται να καθορίσει την εισβολή του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin, αφού οι δυνάμεις του υπέστησαν δαπανηρές αποτυχίες στο Κίεβο και στην κεντρική και βόρεια Ουκρανία.
Δορυφορικές εικόνες δείχνουν ρωσικές στρατιωτικές φάλαγγες και μονάδες ανεφοδιασμού να κινούνται προς το Donbas για μία μεγάλης κλίμακας επίθεση και ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας προειδοποίησε ήδη για μια επικείμενη μάχη εκεί που «θα σας θυμίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Μια ρωσική νίκη στην περιοχή θα τρόμαζε τη Δύση, αλλά θα μπορούσε να σώσει το πληγωμένο γόητρο του Putin, ενώ μια ήττα θα μπορούσε να παγιώσει την εισβολή του ως ιστορική αποτυχία. Είτε έτσι είτε αλλιώς, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταστρέψει ακόμη περισσότερο την περιοχή του Donbas, ένα ιστορικά και πολιτιστικά σημαντικό μέρος του οποίου η γειτνίαση με τη Ρωσία υπαγόρευσε μεγάλο μέρος της ταραχώδους ύπαρξής του.
Όσοι έχουν ζήσει και μελετήσει την περιοχή, την περιγράφουν ως ένα ανεξάρτητο και «σκληρό» βιομηχανικό κέντρο που παρέμεινε καχύποπτο απέναντι στις ξένες δυνάμεις για δεκαετίες. Όμως τα κύματα σύγκρουσης εκεί από το 2014 έχουν αναμορφώσει και τραυματίσει τις πόλεις της, και είναι κατά μήκος του μετώπου που τόσο ο ουκρανικός όσο και ο ρωσικός στρατός έχουν αναμετρηθεί περισσότερο, δημιουργώντας μια γνώριμη αλλά απρόβλεπτη νέα φάση πολέμου.
«Σκληρά ανεξάρτητη»
Καμινάδες, εργοστάσια και κοιτάσματα άνθρακα έχουν διαμορφώσει το τοπίο του Donbas για δεκαετίες και από τότε που ιδρύθηκαν οι δύο μεγάλες πόλεις του, το Donetsk από έναν Ουαλό αυθεντία στα σιδηρομεταλλεύματα, το 1869 και το Luhansk, επτά δεκαετίες νωρίτερα από έναν Σκωτσέζο βιομήχανο, η βιομηχανία ήταν η ψυχή της περιοχής.
«Η Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε εντατικά το Donbas ως βιομηχανικό κέντρο», δήλωσε ο Markian Dobczansky, συνεργάτης στο Ουκρανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. «Ήταν ένα μέρος που έθεσε το ρυθμό της σοβιετικής εκβιομηχάνισης».
Ήταν επίσης ένας τόπος «εξαιρετικά υψηλού ρίσκου βιομηχανικής παραγωγής και καταστολής», προσθέτει ο Dobczansky. «Ο τρόμος ήταν παρών υπό σοβιετική κυριαρχία. Η καταστολή συνέβη σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, αλλά πιο έντονα στο Donbas». Οι υποψίες, οι συλλήψεις και οι θεατρικές δίκες ήταν χαρακτηριστικές της εποχής.
Η άνοδος της κατασκευής χάλυβα και μετάλλων, η δημιουργία σιδηροδρόμου και η ανάπτυξη ναυτιλιακής βιομηχανίας στην πόλη-λιμάνι της Μαριούπολης διαφοροποίησαν το Donbas, πέρα από τις ρίζες του στην εξόρυξη άνθρακα.
Όμως, στις τρεις δεκαετίες από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η οικονομική ισχύς της περιοχής έχει συρρικνωθεί. «Τη δεκαετία του 1990, το Donbas είδε το βιοτικό και οικονομικό επίπεδο της περιοχής να μειώνεται σταδιακά», είπε στο CNN ο Rory Finnin, αναπληρωτής καθηγητής Ουκρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
Η πτώση του βιοτικού επιπέδου και η ανεξέλεγκτη φτώχεια μάστιζε την περιοχή κατά την αρχική της μετάβαση από τον κομμουνισμό, είπε ο Finnin, και το Donbas συχνά παρομοιάζεται με τις περιοχές Rust Belt των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου κάποτε ακμάζουσες τοποθεσίες δυσκολεύονται σήμερα να προσαρμοστούν. Ωστόσο, το Donbas παραμένει το βιομηχανικό κέντρο της Ουκρανίας, σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη και υψηλού παραγωγικού επιπέδου γεωργικής παραγωγής της υπόλοιπης χώρας.
Ενώ η ευημερία στην περιοχή έχει κλονιστεί, ένα σταθερό χαρακτηριστικό των κατοίκων της δεν έχει. Ο λαός του Donbas ήταν και παραμένει «σκληρά ανεξάρτητος», είπε ο Finnin. «Βαδίζει στο ρυθμό του δικού του τυμπάνου» πρόσθεσε μεταφορικά.
Η μακροχρόνια βιομηχανική έλξη της περιοχής είχε, από τον περασμένο κιόλας αιώνα, προσελκύσει ανθρώπους από όλη την Ανατολική Ευρώπη και διαθέτει ισχυρούς κοινωνικούς και οικονομικούς δεσμούς με τη γειτονική Ρωσία καθώς και με την υπόλοιπη Ουκρανία.
Σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής και δυτικής Ουκρανίας, η οποία είχε ιστορικά αλλάξει χέρια μεταξύ διαφόρων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, το Donbas πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της προηγούμενης χιλιετίας υπό τον έλεγχο της Ρωσίας.
Στη μοναδική μετασοβιετική απογραφή της χώρας το 2001, λίγο περισσότερο από το μισό του πληθυσμού του Donbas αποτελούνταν από Ουκρανούς και το ένα τρίτο από Ρώσους. Τα ρωσικά είναι κατά κάποιο τρόπο η πιο ευρέως ομιλούμενη γλώσσα στο Donbas, σε αντίθεση με τη δυτική Ουκρανία. Αλλά η χώρα στο σύνολό της έχει μια παράδοση πολυγλωσσίας και η σύνδεση μεταξύ γλώσσας και εθνικής ταυτότητας είναι αδύναμη εκεί, λένε οι ειδικοί.
Οι πόλεις του Donbas βρίσκονται «μακριά από τα μητροπολιτικά κέντρα, (και) μακριά από τις μεγάλες πόλεις» στην κεντρική και δυτική Ουκρανία, ανέφερε ο Dobczansky. Η δυτική επιρροή και η φιλοευρωπαϊκή πολιτική τυπικά δεν αγκαλιάστηκε ποτέ στο Donbas όπως έγινε στη δυτική Ουκρανία.
Αυτή η αίσθηση αποσύνδεσης από την πρωτεύουσα Κίεβο και άλλα μητροπολιτικά κέντρα έχει δημιουργήσει μια τεράστια συλλογή τοπικών κινημάτων και ήταν το σκηνικό στο οποίο οι φιλορώσοι αυτονομιστές προσπάθησαν να πάρουν τον έλεγχο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα.
Ωστόσο, ο Finnin και άλλοι προειδοποιούν ότι «είναι σημαντικό να μην πιστεύουμε ότι το Donbas είναι φιλορωσικό ή αντι-ουκρανικό», μια ιδέα που ανακατεύεται ανηλεώς από το Κρεμλίνο από το 2014, αλλά καταρρίπτεται από τους ειδικούς.
Σε δημοσκόπηση του CNN που διεξήχθη από τη Savanta/ComRes λίγο πριν ξεκινήσει η εισβολή της Ρωσίας, οι άνθρωποι στην ανατολικότερη περιοχή της Ουκρανίας, που περιλαμβάνει το Donbas, απέρριψαν ως επί το πλείστον την ιδέα ότι οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι «ένας λαός» και διαφώνησαν πλήρως ότι τα δύο κράτη πρέπει να γίνουν ένα.
Λιγότεροι από ένας στους πέντε ανθρώπους εκεί ένιωθαν έτσι, σε σύγκριση με περίπου το ένα τρίτο των Ρώσων, αποδεικνύοντας την έλλειψη επιθυμίας να αλλάξει η εθνική ταυτότητα παρά τις μακροχρόνιες πολιτιστικές σχέσεις της περιοχής με τη Ρωσία.
Τι σημαίνει το Donbas για τον Putin
Παρά την ανεξαρτησία του μαζί με την υπόλοιπη Ουκρανία το 1991, το Donbas έχει διατηρήσει μια θέση στην ψυχή της ρωσικής ηγεσίας. Μια διάσημη σοβιετική προπαγανδιστική αφίσα από το 1921 αποκαλούσε το Donbas «καρδιά της Ρωσίας». Πριν από τότε, η περιοχή αποτελούσε μέρος της έννοιας της «Novorossiya», ή της Νέας Ρωσίας, ένας όρος που δόθηκε σε εδάφη προς τα δυτικά των οποίων η ρωσική αυτοκρατορία είχε επεκτατικές βλέψεις.
Πόλεις όπως το Luhansk και το Donetsk είναι ιστορικές «περιοχές που (οι Ρώσοι) μπορούσαν να δουν μια συγκεκριμένη εκδοχή του εαυτού τους», είπε ο Finnin. Και αυτή η ιστορική “εικόνα” θα μπορούσε ακόμη να παραμείνει μέσα στην κοσμοθεωρία του ίδιου του Putin, ισχυρίζονται οι ειδικοί.
Παρατηρητές συχνά ισχυρίζονται ότι το επιθυμητό νικηφόρο αποτέλεσμα του Putin είναι η ανοικοδόμηση της Σοβιετικής Ένωσης στην οποία ο ίδιος ανελίχθηκε. Η Anna Makanju, πρώην διευθύντρια σε θέμα Ρωσίας στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, τον περασμένο μήνα, ισχυρίστηκε ότι ο Putin «πιστεύει πως είναι σαν τους τσάρους», τις αυτοκρατορικές δυναστείες που κυβέρνησαν τη Ρωσία για αιώνες, «δυνητικά καλούμενοι από τον Θεό προκειμένου να ελέγξουν και να αποκαταστήσουν τη δόξα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας».
Αλλά ένα τέτοιο έργο δεν θα μπορούσε να επιχειρηθεί χωρίς μια προσπάθεια ανακατάληψης του Donbas, δεδομένης της συναισθηματικής του απήχησης ως βιομηχανικής ραχοκοκαλιάς της ρωσικής αυτοκρατορίας. «Είναι συμβολικά πολύ σημαντικό· το Donbas προμήθευε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση με πρώτες ύλες», τόνισε ο Dobczansky.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι που ο Putin έχει επικεντρώσει εκ νέου την εισβολή του στην περιοχή, όπου ξεκίνησε η σύγκρουσή του με την Ουκρανία πριν από οκτώ χρόνια. Οι υποκλοπές πληροφοριών των ΗΠΑ υποδηλώνουν ότι ο Putin έχει επικεντρώσει εκ νέου την πολεμική του στρατηγική στην επίτευξη κάποιου είδους νίκης στα ανατολικά μέχρι τις 9 Μαΐου, την «Ημέρα της Νίκης» της Ρωσίας που σηματοδοτεί την παράδοση των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Υπάρχει πιθανότητα ο Putin να κινηθεί τώρα προκειμένου να διχοτομήσει αποτελεσματικά την Ουκρανία· αυτό θα του δώσει αρκετά ώστε να μπορέσει να κηρύξει μια νίκη στο εσωτερικό και να καθησυχάσει τους επικριτές του ότι αυτή ήταν μια κακή εισβολή», ανέφερε ο Samir Puri, ανώτερος συνεργάτης στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS), ο οποίος εργάστηκε ως παρατηρητής κατάπαυσης του πυρός στο Donbas μεταξύ 2014 και 2015.
«Η κατάκτηση του Donbas (θα ήταν) ένα έπαθλο παρηγοριάς, γιατί το Κίεβο είναι πλέον εκτός στρατιωτικού ελέγχου της Ρωσίας, αλλά είναι ένα καλό έπαθλο παρηγοριάς», πρόσθεσε με νόημα ο Puri.
Οκτώ χρόνια σύγκρουσης
Η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Putin και η κατάληψη τμημάτων του Donbas από αντάρτες που υποστηρίζονται από τη Ρωσία το 2014 οδήγησαν σε μια κατακόρυφη ανάσχεση μιας περιόδου αυξανόμενης ευημερίας στην περιοχή.
Ο πόλεμος ξέσπασε το 2014, όταν αντάρτες που υποστηρίζονται από τη Ρωσία κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια σε πόλεις σε όλη την ανατολική Ουκρανία. Οι σφοδρές μάχες άφησαν τμήματα του Luhansk και του Donetsk στα χέρια των αυτονομιστών.
Οι περιοχές που ελέγχονται σήμερα από αυτούς στο Donbas έγιναν γνωστές ως Luhansk και Λαϊκή Δημοκρατία του Donetsk. Η ουκρανική κυβέρνηση στο Κίεβο ισχυρίζεται ότι οι δύο περιοχές είναι, στην πραγματικότητα, προσωρινά υπό ρωσική κατοχή. Οι αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες δεν έχουν αναγνωριστεί από καμία κυβέρνηση, εκτός από τη Ρωσία και τον στενό της σύμμαχο τη Συρία, και η ουκρανική κυβέρνηση έχει αρνηθεί σταθερά να συνομιλήσει απευθείας με τους ηγέτες της μίας ή της άλλης.
Αλλά στην καθημερινότητα, το να ζεις μέσα σε συγκρούσεις έγινε τρόπος ζωής. «Οι κάτοικοι της Ανατολικής Ουκρανίας ζούσαν πάντα σε μια ζώνη του λυκόφωτος. Ήταν στην πρώτη γραμμή μιας γεωπολιτικής σύγκρουσης και υπήρχε πάντα μια αίσθηση αδυναμίας», είπε ο Puri, ο οποίος πέρασε αρκετό χρόνο με την κάθε πλευρά των αντιμαχόμενων ενώ τηρούνταν η κατάπαυση του πυρός.
Περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στις συγκρούσεις του Donbas από το 2014, συμπεριλαμβανομένων 3.000 αμάχων. Η Ουκρανία λέει ότι από το 2014, σχεδόν 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, με περισσότερους από τους μισούς να μένουν πλέον στις περιοχές του Donbas που παρέμειναν υπό ουκρανικό έλεγχο και περίπου 160.000 να επανεγκαθίστανται στην ευρύτερη περιοχή του Κιέβου.
Την ίδια στιγμή, η Ρωσία προσπάθησε επιθετικά να υποκινήσει το αυτονομιστικό αίσθημα στην περιοχή, το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για την εισβολή. Ρωσικά διαβατήρια προσφέρθηκαν στους κατοίκους από το 2019 και τα μηνύματα στο Κρεμλίνο τόσο στη Ρωσία όσο και σε περιοχές του Donbas που ελέγχονται από τους αυτονομιστές ενίσχυσαν σε μεγάλο βαθμό την ιδέα ότι στοχοποιούνται Ρώσοι.
«Στην προπαγάνδα από το 2014, το Donbas έχει γίνει ένα αρνί για θυσία στις ρωσικές αφηγήσεις», είπε ο Dobczansky.
«Είναι το μέρος όπου οι Ρώσοι έχουν καλλιεργήσει τη λατρεία της θυματοποίησης. Κατάφεραν να μετατρέψουν τη δική τους υποκίνηση ενός πολέμου σε αφήγημα της πρόκλησης θυμάτων στα χέρια των Ουκρανών εθνικιστών», πρόσθεσε. Αυτό το πρόσχημα τελικά οδήγησε στον Putin, δύο μέρες πριν ξεκινήσει την πλήρη εισβολή του στην Ουκρανία, να κηρύξει ανεξάρτητες τις περιοχές του Luhansk και του Donetsk.
Μια νέα ρωσική επίθεση
Το αν η μάχη για το Donbas θα είναι το τελευταίο κεφάλαιο του πολέμου της Ρωσίας ή απλώς η επόμενη φάση του, μένει να φανεί. «Το Donbas είναι στην πρώτη γραμμή των εχθροπραξιών οκτώ χρόνια, επομένως οι στρατιωτικές θέσεις και στις δύο πλευρές είναι εξαιρετικά καλά οχυρωμένες», τόνισε ο Dobczansky.
Η αποσχιστική σύγκρουση στο Donbas ήταν δαπανηρή αλλά στάσιμη από την αρχική ενίσχυση των φιλορωσικών δυνάμεων το 2014. Οι γραμμές της σύγκρουσης έχουν μετακινηθεί ελάχιστα εδώ και αρκετά χρόνια, με τα χαρακώματα να εκτείνονται κατά μήκος του μετώπου από τη νότια ακτή μέχρι τα ουκρανο-ρωσικά σύνορα, βόρεια του Luhansk.
Ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Dmytro Kuleba δήλωσε νωρίτερα αυτό το μήνα ότι «η μάχη για το Donbas θα σας θυμίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με μεγάλες επιχειρήσεις, ελιγμούς, εμπλοκή χιλιάδων τανκς, τεθωρακισμένων οχημάτων, αεροπλάνων και (και) πυροβολικού». «Αυτή δεν θα είναι μια τοπική επιχείρηση με βάση αυτό που βλέπουμε στις προετοιμασίες της Ρωσίας», πρόσθεσε ο ίδιος σε συνέντευξη Τύπου στις Βρυξέλλες.
Το έδαφος και το κλίμα της περιοχής δεν έρχονται σε δραματική αντίθεση με την υπόλοιπη Ουκρανία, αλλά η σύγκρουση εκεί έχει τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά. «Θα είναι πολύ διαφορετικά από αυτό που έχουν δει οι άνθρωποι στο Κίεβο και τη Μαριούπολη», είπε ο Puri. «Η ουκρανική πρώτη γραμμή αναμειγνύει αστικό και αγροτικό έδαφος… Επίσης, ορισμένες από τις αστικές περιοχές που η Ουκρανία (θα υπερασπιστεί) είχαν ήδη καταστραφεί έπειτα από οκτώ χρόνια βομβαρδισμών».
Ήδη, πολυπληθείς πόλεις όπως η Μαριούπολη έχουν αποδεκατιστεί από τους ρωσικούς βομβαρδισμούς. Παρόμοια τύχη είναι πιθανή και για άλλα αστικά κέντρα στο Donbas και έχουν ζητηθεί εκκενώσεις από εκείνα που βρίσκονται στο δρόμο των αναμενόμενων ρωσικών στρατιωτικών προελεύσεων.
Η Ρωσία πιθανότατα θα επιχειρήσει να περικυκλώσει τα ουκρανικά στρατεύματα στα ανατολικά και μπορεί να επιτεθεί από βόρειες πόλεις όπου έχουν συγκεντρωθεί στρατεύματα, όπως το Izium, καθώς και από τα νότια και τα ανατολικά. Αναμένονται επίσης σκληρές μάχες για τον έλεγχο του Sloviansk, δεδομένης της στρατηγικής σημαντικής θέσης του στην πορεία ενός πιθανού ρωσικού χερσαίου διαδρόμου.
Καθώς οι ρωσικές φάλαγγες κατευθύνονται προς το Donbas, αναμφίβολα θα συναντήσουν ουκρανικές δυνάμεις που γνωρίζουν πολύ καλά τις πόλεις τις οποίες υπερασπίζονται για σχεδόν μια δεκαετία. Ο ανώτατος στρατηγός της Ουκρανίας, Valery Zaluzhny, και μεγάλο μέρος της ανώτατης φρουράς του στρατού έχουν επί τόπου εμπειρία πολεμικών μαχών στην περιοχή μετά το 2014, και αρκετοί Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν περιγράψει τη μάχη για το Donbas ως την κομβική επόμενη φάση του πολέμου.
«Είναι πιο άνετο, στρατιωτικά, για τους Ρώσους να διεξάγουν πόλεμο στο Donbas από ό,τι στο Κίεβο, το Σούμι ή το Χάρκοβο», είπε ο Dobczansky. «Αλλά είναι επίσης το μέρος όπου βρίσκονται οι πιο έμπειρες και οχυρωμένες μονάδες του ουκρανικού στρατού… Έτσι, είναι σίγουρο ότι θα αντιμετωπίσουν την πιο σκληρή αντίσταση».