Αφότου ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε τον Γερμανό καγκελάριο Olaf Scholz να μεταβάλει δραματικά τα μεταπολεμικά πιστεύω της χώρας του, η προσοχή τώρα στρέφεται στους προκατόχους του, οι οποίοι οδήγησαν τη Γερμανία σε μια στρατηγική συμπόρευση με τη τη Ρωσία που όμως έγινε αδιέξοδη.
Από τον Philip Oltermann στο Βερολίνο/The Observer
Η σύγκρουση προκάλεσε μια σεισμική μετατόπιση στη Γερμανία, όπου ο Scholz έκανε μια στροφή σε μια πιο περιοριστική πολιτική στις εξαγωγές γερμανικών όπλων, ανακοίνωσε τεράστιες αυξήσεις στις στρατιωτικές δαπάνες και υποσχέθηκε να απογαλακτίσει τη χώρα από το ρωσικό αέριο.
Από τότε, όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στον Gerhard Schröder, τον αμετανόητο πρώην καγκελάριο που τις τελευταίες του εβδομάδες στην καγκελαρία έδωσε τα χέρια με τον Vladimir Putin προκειμένου να επικυρώσει τον αγωγό Nord Stream κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα.
Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Gerhard Schröder πέρασε αβίαστα από την περιστρεφόμενη πόρτα του Κρεμλίνου για να γίνει πρόεδρος της Nord Stream. Η επακόλουθη αύξηση της εξάρτησης της Γερμανίας από τη ρωσική ενέργεια, παραδέχονται τώρα οι πολιτικοί στο Βερολίνο, μπορεί να οδήγησε τον Putin να πιστέψει ότι η Γερμανία θα ήταν πολύ αδρανής προκειμένου να υποστηρίξει συντονισμένες οικονομικές κυρώσεις.
Παρά τις εμφανείς σχέσεις Schröder, λιγότερο σαφές είναι το γιατί η πορεία επέκτασης των οικονομικών δεσμών του με τη Ρωσία συνεχίστηκε σε γενικές γραμμές από τη διάδοχό του, Angela Merkel, και εάν το έκανε καθαρά από παθητικότητα ή προς πολιτικό της όφελος.
Όταν η Angela Merkel ολοκλήρωσε τη 16ετή θητεία της τον Δεκέμβριο, στους πολιτικούς επικήδειους που ακολούθησαν ξεχώριζαν οι αναφορές για τις σχέσεις της με τον Putin, μεταξύ των οποίων η υποστήριξή της στις οικονομικές κυρώσεις για την κατοχή της Κριμαίας, καθώς και η προσπάθεια διάσωσης που ξεκίνησε προκειμένου να νοσηλευτεί ο δηλητηριασμένος αντιφρονών Alexei Navalny σε νοσοκομείο του Βερολίνου.
Όμως, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ξεκίνησαν οι επικρίσεις ότι η ίδια, θέτοντας σε προτεραιότητα την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια, δεν έδωσε βάση στις προειδοποιήσεις να μην βλέπει τη Ρωσία ως αξιόπιστο εταίρο στο εμπόριο. «Μια νηφάλια αξιολόγηση των λανθασμένων εκτιμήσεων της γερμανικής κυβέρνησης στις συναλλαγές της με τη Ρωσία τα τελευταία 16 χρόνια είναι πλέον καθυστερημένη», δήλωσε ο πολιτικός του CDU και πρώην αξιωματούχους της Bundeswehr, Roderich Kiesewetter.
«Προς μεγάλη έκπληξη του ΝΑΤΟ, η Γαλλία και η Γερμανία το 2008 μπλόκαραν ένα Σχέδιο Δράσης Ένταξης της Γεωργία, προειδοποιώντας ότι η Ρωσία θα το ερμηνεύσει ως υπαρξιακή απειλή. Όμως τέσσερις μήνες αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε ούτως ή άλλως στη Γεωργία. Το 2014-2015, όταν οι ΗΠΑ ήθελαν να οπλίσουν την Ουκρανία για την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η Merkel και ο [τότε Γάλλος πρόεδρος François] Hollande αντιτάχθηκαν σε μια τέτοια στρατηγική, αντί να επενδύσουν σε διπλωματικές προσπάθειες», είπε ο Kiesewetter στον Observer. «Αλλά υπό τη σκιά τέτοιων διπλωματικών -φαινομενικά μόνο- επιτυχιών, η Ρωσία συνέχισε να ενισχύει τη στρατιωτική της απειλή» πρόσθεσε.
Υπάρχουν επίσης νέα ερωτήματα σχετικά με την ακλόνητη υποστήριξη της Merkel στο project του Nord Stream, του οποίου ο πρώτος αγωγός εγκαινιάστηκε πανηγυρικά το 2011. «Με τον Nord Stream, είναι πλέον προφανές ότι η Γερμανία απλώς εξαπατήθηκε από τη ρωσική πλευρά: Ήταν ανέκαθεν ένα πολιτικό και όχι ένα εμπορικό έργο», είπε ο Kiesewetter. «Η Γερμανία δεν ασχολήθηκε ποτέ με την ευρωπαϊκή διάσταση και την ασφάλεια του έργου».
Κατά την πρώτη θητεία της Merkel στην εξουσία, η κάποια προσωπική της αφέλεια ως προς το project του αγωγού θα μπορούσε να εξηγηθεί εξαιτίας της συμμετοχής στην κυβέρνηση ενός Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) που εξακολουθεί να περιστρέφεται γύρω από τις βάσεις που έθεσε ο Gerhard Schröder και των κεντροαριστερών τοπικών πρωθυπουργών με ανοιχτά φιλορωσικές συμπάθειες, στα βορειοανατολικά κρατίδια της Γερμανίας, ιδιαίτερα του Μεκλεμβούργου-Δυτικής Πομερανίας.
«Στην πατρίδα της Merkel και στην εκλογική της περιφέρεια, ο Nord Stream ήταν πάντα ένα εξαιρετικά δημοφιλές εγχείρημα», δήλωσε η Claudia Müller, εκπρόσωπος των Πρασίνων από την ίδια περιοχή. «Σε σχέση με τη Ρωσία, το Μεκλεμβούργο-Δυτική Πομερανία είχε ουσιαστικά τη δική του σκιώδη διπλωματία».
Ακόμη και μετά την επανεκλογή της το 2009, η Merkel υποστήριξε τη συνέχιση και την επέκταση του αγωγού, επιμένοντας για χρόνια ότι ήταν ένα καθαρά «οικονομικό έργο», ακόμη κι αν αργότερα παραδέχτηκε ότι ορισμένοι «πολιτικοί παράγοντες» δεν μπορούσαν να αγνοηθούν.
«Ο οικονομικός πραγματισμός στην αντιμετώπιση της Ρωσίας δεν ήταν μόνο χαρακτηριστικό του ρομαντισμού των Σοσιαλδημοκρατών», δήλωσε η Jana Puglierin, επικεφαλής του γραφείου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων στο Βερολίνο. «Η Merkel, επίσης, πίστευε ότι μέσω του εμπορίου θα μπορούσε να δεσμεύσει τη Ρωσία σε ένα πολυμερές σύστημα, και επομένως σε μια τάξη βασισμένη σε κανόνες. Ακόμη και μετά το 2014-2015, όταν χτυπούσαν οι κώδωνες του κινδύνου, διαχώρισε το πρόβλημα. Απλώς δεν το μετέτρεψε σε πολιτικό ζήτημα» πρόσθεσε η Puglierin.
Έρευνα από το Policy Network Analytics, ένα μη κερδοσκοπικό δίκτυο πληροφοριών δεδομένων που συνδέει πολιτικές αποφάσεις με στρατηγικές οικονομικές επενδύσεις, δείχνει ότι η πολιτική διάσταση του Nord Stream μπορεί να ήταν πιο εμφανής σε εκείνη απ’ ό,τι παραδέχονταν. Η Merkel μεγάλωσε στη βορειοανατολική Γερμανία, όπου κέρδισε μια άμεση εντολή διακυβέρνησης από μια εκλογική περιφέρεια που καλύπτει το νησί Rügen της Βαλτικής Θάλασσας. Στο ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα, οι βουλευτές δεν αναμένεται να λειτουργούν ως υπερασπιστές των αιτημάτων των δικών τους περιφερειακών και η καγκελάριος ακόμη λιγότερο.
Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2009, το κρατίδιο καταγωγής της υπέστη τεράστια ζημιά: Η ναυπηγική εταιρεία Wadan Yards στο Schwerin και στο Rostock υπέβαλε αίτηση αφερεγγυότητας. Με τις εθνικές εκλογές να πλησιάζουν τρεις μήνες αργότερα, η Merkel αντιμετώπισε μια ταπεινωτική απώλεια 2.700 θέσεων εργασίας στο κρατίδιο της.
Έξι εβδομάδες πριν η χώρα προσφύγει στις κάλπες, το γραφείο Τύπου της Merkel έκανε μια σημαντική αποκάλυψη: «Η διάσωση των ναυπηγείων Wadan είναι προτεραιότητα μας». Σε μια συνάντηση στο Sochi, η Merkel και ο Ρώσος πρόεδρος Dmitry Medvedev μεσολάβησαν για μια συμφωνία με την οποία τα ναυπηγεία θα τα αγόραζε ο Vitaly Yusufov, σώζοντας τις μισές θέσεις εργασίας στην εταιρεία.
Μέχρι τότε, ο 29χρονος Yusufov εργαζόταν ως επικεφαλής του γραφείου της Μόσχας μιας συγκεκριμένης ρωσικής εταιρείας αγωγών: Της Nord Stream AG. Ο πατέρας του, Igor, υπηρέτησε ως υπουργός Ενέργειας κατά την πρώτη θητεία του Putin και εκείνη την εποχή συντόνιζε τις ενεργειακές συνεργασίες της Ρωσίας ως ειδικός απεσταλμένος.
«Υπήρξε σημαντική πολιτική πίεση για τη διάσωση της Wadan Yards και είναι αμφίβολο εάν η συμφωνία θα είχε ολοκληρωθεί τόσο γρήγορα χωρίς αυτήν (Merkel)», δήλωσε ο Klaus-Peter Schmidt-Deguelle, σύμβουλος επικοινωνίας, ο οποίος ήταν στη συμβουλευτική επιτροπή της εταιρείας εκείνη την εποχή.
Ακόμη και τότε, υπήρχαν φήμες ότι ο αφερέγγυος προηγούμενος ιδιοκτήτης των ναυπηγείων, ο Ρώσος επενδυτής Andrei Burlakov, ήταν απλώς ένας αχυράνθρωπος σε ένα σχέδιο ξεπλύματος βρόμικου χρήματος από τη ρωσική μαφία, ένας ισχυρισμός που ετέθη από έναν Ισπανό κρατικό εισαγγελέα που ερευνούσε Ρωσικές εγκληματικές δραστηριότητες στην Ισπανία (Η ποινική έρευνα για νομιμοποίηση ξεπλύματος διεκόπη από τον κρατικό εισαγγελέα στο Schwerin το 2012, λόγω έλλειψης συνεργασίας από τη ρωσική πλευρά).
«Αν ο Andrei Burlakov ήταν αχυράνθρωπος, σταμάτησε να παίζει αυτόν τον ρόλο κάποια στιγμή, διαφορετικά θα ήταν ακόμα ζωντανός», είπε ο Schmidt-Deguelle στον Observer. Τον Σεπτέμβριο του 2011, ο Ρώσος επενδυτής δολοφονήθηκε σε εστιατόριο της Μόσχας.
Σύμφωνα με τη γερμανική ανακοίνωση σχετικά με τη συνάντηση στο Sochi, η Merkel και ο Medvedev συζήτησαν όχι μόνο μια συμφωνία διάσωσης για τα Wadan Yards αλλά και πιθανή ρωσική επένδυση στη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία Opel και την κατασκευάστρια μικροτσίπ Infineon. Κανένα από αυτά τα σχέδια δεν υλοποιήθηκε ποτέ, προς δυσαρέσκεια της Μόσχας. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, ωστόσο, ανέφεραν ότι οι δύο ηγέτες επρόκειτο επίσης να συζητήσουν μια «ενεργειακή συνεργασία».
Σύμφωνα με τη Nord Stream AG, ο σχεδιασμός για τον δεύτερο αγωγό τέθηκε σε εφαρμογή δύο χρόνια αργότερα, αν και περισσότερες πληροφορίες δεν έχουν ποτέ κοινοποιηθεί ανοιχτά.
Ερωτηθείσα από τον Observer μέσω email εάν η ενεργειακή συνεργασία που συζητήθηκε στο Sochi ήταν ο αγωγός Nord Stream 2 και εάν οι οικονομικές συνεργασίες που συζητήθηκαν εξαρτώνται η μία από την άλλη, το γραφείο της Merkel αρνήθηκε να απαντήσει, παραπέμποντας στη μοναδική δημόσια δήλωση που έκανε από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
«Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για αυτή την κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου», ανέφερε η Merkel τέσσερις ημέρες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής. «Αυτός ο πόλεμος της Ρωσίας σηματοδοτεί μια βαθιά καμπή στην ιστορία της Ευρώπης μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου».
