Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Last updated on 17 Απριλίου, 2024 at 09:09 πμ

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!
Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

O πρόεδρος Ερντογάν αρχίζει έναν νέο γύρο επαφών, με την περιοδεία που ξεκινά σε Αγκόλα, Νιγηρία και Τόγκο.

Αναμένεται να υπογράψει νέες συμφωνίες, αλλά και να έχει σειρά επαφών σε επιχειρηματικά φόρουμ που θα φέρουν κοντά Τούρκους και ντόπιους επιχειρηματίες σε κάθε μια από αυτές τις χώρες, σε μια προσπάθεια να αναπτυχθούν οι διμερείς σχέσεις, καθώς και να κλείσουν δουλείες.

7109a33746c54a069f75f881ba60f011
Ο Ερντογάν σε νέο ταξίδι σύσφιξης δεσμών στην Αφρική

Το ταξίδι πραγματοποιείται πριν από δύο σημαντικά γεγονότα: Την Τουρκοαφρικανική Επιχειρηματική Σύνοδο Κορυφής, που θα λάβει τόπο στα τέλη Οκτωβρίου και την τρίτη Τουρκοαφρικανική Σύνοδο που θα διεξαχθεί τον Δεκέμβριο.

Στο πλαίσιο αυτό ας θυμηθούμε ξανά ποια ειναι η ζώνη του Σαχέλ, που τόσο έχει αναλυθεί λόγω της ελληνογαλλικής συμφωνίας.

Ο δημοσιογράφος Τιμ Μάρσαλ, στο νέο του βιβλίο γεωπολιτικής «Η Δύναμη της Γεωγραφίας» αναλύει τι συμβαίνει στην περιοχή και γιατί.

Να σημειώσουμε ότι το Σαχέλ απέχει από την Ελλάδα περίπου 1.500 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή, λίγο περισσότερο δηλαδή από την απόσταση Κέρκυρας-Κύπρου. 

«Εκεί που συναντιούνται δύο ποτάμια, τα νερά δεν είναι ποτέ ήρεμα». -Παροιμία από το Τσαντ

πού βρίσκεται το σαχέλ
Η τεράστια λωρίδα του Σαχέλ, που περιλαμβάνει κομμάτια της Σενεγάλης, της Μαυριτανίας, του Μάλι, της Μπουρκίνα Φάσο, του Νίγηρα, της Νιγηρίας, του Τσαντ, του Σουδάν, του Νότιου Σουδάν και της Ερυθραίας. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Το Σαχέλ είναι η ακτή, η Σαχάρα είναι η θάλασσα. Από αυτή την ακτή ξεκινάει ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων για να διασχίσει τη θάλασσα από άμμο και να φτάσει μια άλλη ακτή -αυτή της Ευρώπης. Αφήνουν πίσω τους ένας από τα πιο προβληματικά, φτωχά και περιβαλλοντικά κατεστραμμένα μέρη του πλανήτη, όπου περίπου 3,8 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί τα τελευταία χρόνια, για να πάνε σε ένα από τα πλουσιότερα.

Με τις περιφερειακές συρράξεις και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να κλιμακώνονται, τα πράγματα μόνο χειρότερα μπορούν να γίνουν. Τα αρπακτικά της Αλ Κάιντα και του ISIS θρέφονται τώρα από τα βάσανα διαφόρων ομάδων ανθρώπων σε μια προσπάθεια να πετύχουν ευρύτερους στόχους. Οι συγκρούσεις που μαίνονται σε αρκετές χώρες του Σαχέλ σιγόκαιγαν για δεκαετίες και πλέον τεράστιες φλόγες απειλούν να εξαπλωθούν προκαλώντας αστάθεια και μακριά από την «ακτή».

Το 2020 το Σαχέλ ήταν το μέρος με την ταχύτερα ανταπτυσσόμενη εξέγερση του κόσμου και ο ΟΗΕ περιέγραψε τα επίπεδα των τρομοκρατικών επιθέσεων ως «πρωτοφανή» και «ολέθρια».

Ό,τι συμβαίνει στο Σαχέλ δεν μένει στο Σαχέλ

Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ελάχιστα για την περιοχή και τα δεινά που την κατατρύχουν ή για τον αντίκτυπο που θα μπορούσαν να έχουν στις δικές τους χώρες. Η Ευρώπη ήδη δοκιμάζεται από τα υψηλά επίπεδα μετανάστευσης. Η περίπτωση άλλης μιας μαζικής εισροής ανθρώπων θα ερχόταν σε μια εποχή που οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι είναι πολύ πιο επιφυλακτικοί στο να επιτρέψουν την είσοδο σε άλλους μετανάστες και πρόσφυγες, με κάποιους να απευθύνουν κάλεσμα για την ανέγερση της «Ευρώπης Φρούριο».

πρόσφυγες Ιταλία
Πρόσφυγες φτάνουν σε λιμάνι της Ιταλίας.

Για να σταθεροποιηθούν όμως και οι δύο περιοχές, τα πραγματικά έργα ανάπλασης πρέπει να γίνουν όχι βόρεια, αλλά νότια της Μεσογείου.

Η λέξη Σαχέλ προέρχεται από την αραβική λέξη για την ακτή ή την ακρογιαλιά, πράγμα που φανερώνει τι σκέφτονταν οι πρώτοι οδοιπόροι για την περιοχή, έχοντας διανύσει από τη μια άκρη ως την άλλη τη μεγαλύτερη έρημο του κόσμου. Η συγκεκριμένη ακτογραμμή αποτελείται από βραχώδεις περιοχές με αραιή βλάστηση, αμμώδεις πεδιάδες με θάμνους, χαμηλό χορτάρι και καχεκτικά δέντρα. Είναι ένα μέρος, σε κάποια σημεία τουλάχιστον, το οποίο ήταν πάντα εκτεθειμένο στον κίνδυνο να παρασυρθεί από τους καυτούς ανέμους στα βάθη της ερήμου ή, πιο πρόσφατα, από τους πυρωμένους ανέμους του πολέμου στα βάθη της αβύσσου.

Είναι μια γη σκληρή που έχει πλάσει αναλόγως και τους κατοίκους της και όπου η προσδοκία μιας άνετης ζωής σπανίζει.

Ακακίες στα σύνορα Σαχάρας και Σαχέλ
Ακακίες στα σύνορα Σαχάρας και Σαχέλ | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Το Σαχέλ έχει κάποια σχετικά πλεονεκτήματα. Ύστερα από 1.600 χιλιόμετρα ανελέητης άμμου και στερήσεων στη Σαχάρα, υπάρχουν πηγές, ποτάμια και τροφή, υπάρχουν τα κίτρινα, λευκά και πράσινα χρώματα του δέντρου της ακακίας την περίοδο των βροχών, ακόμα και τα ροζ, μοβ και φούξια χρώματα της βουκαμβίλιας και υπάρχει μια πλειάδα λαών με τους οποίους μπορείς να συναλλαγείς.

Σχηματίζει επίσης έναν διάδρομο μήκους 6.000 χιλιομέτρων κατά μήκος της Αφρικής, ενώνοντας την Ερυθρά θάλασσα με τον Ατλαντικό. Μέσα εκεί μπορούμε να εντοπίσουμε μέρη βγαλμένα από τη ρομαντική φαντασία, όπως το Τιμπουκτού, και μεγάλες πόλεις, όπως το Χαρτούμ, αλλά και μικρούς, σκονισμένους, γεμάτους μύγες οικισμούς σε απομακρυσμένες περιοχές που τα βγάζουν πέρα με τα μεταλλεύματα που προορίζονται για τις διεθνείς αγορές.

τιμπουκτού μάλι
Το ισλαμικό Πανεπιστήμιο του Σανκορέ στο Τιμπουκτού, σε γαλλική καρτ ποστάλ του 1905. Αυτό το Πανεπιστήμιο λειτουργούσε από τον 12ο αιώνα μ.Χ. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Ο διάδρομος αυτός βρίσκεται μεταξύ της ερήμου στα βόρεια και του τροπικού δάσους στα νότια. Στην έρημο, αν σταματήσεις να κινείσαι για πολλή ώρα, πεθαίνεις από δίψα και θερμοπληξία. Το τροπικό δάσος είναι το βασίλειο της μύγας τσε τσε, όπου άλογα και καμήλες δεν μπορούν να επιβιώσουν και που ακόμα και σήμερα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο.

Στο εσωτερικό των αχανών εκτάσεων του Σαχέλ υπάρχουν κάποια μέρη που τόσο στη διάρκεια της ιστορίας όσο και στη σύγχρονη εποχή αποτέλεσαν σημεία ώσμωσης της ισλαμικής, της αραβικής, της χριστιανικής και της νομαδικής κουλτούρας.

Δεδομένης της έκτασης της περιοχής, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλά από αυτά είναι πέρα από τη δικαιοδοσία των κυβερνήσεων, μερικές από τις οποίες φαίνεται να μην τις απασχολεί ιδιαίτερα η παροχή κρατικών υπηρεσιών μακρύτερα από τις πρωτεύουσες. Αν προσθέσουμε τις εθνοτικές εντάσεις, τη φτώχεια, τα διάτρητα σύνορα και τις βίαιες πλέον πολιτικές και θρησκευτικές ιδεολογίες, μπορούμε να δούμε πώς αυτή η σκληρή γη διέρχεται ακόμα σκληρότερους καιρούς.

Η κλιματική αλλαγή επιτείνει το πρόβλημα. Όταν δεν πέφτει βροχή, πέφτουν οι καλλιέργειες. Όταν λιγοστεύουν τα νερά στις λίμνες, λιγοστεύουν και οι προμήθειες τροφίμων. Όταν συμβαίνουν όλα αυτά, οι άνθρωποι φεύγουν. Κι όταν φεύγουν οι άνθρωποι, τα μέρη στα οποία πηγαίνουν συχνά δεν είναι έτοιμα να τους υποδεχτούν.

Τα δεξαμενόπλοια της ερήμου

Πριν από δέκα χιλιάδες περίπου χρόνια, ένα ξαφνικό ξέσπασμα μιας παρατεταμένης περιόδου μουσώνων μεταμόρφωσε την έρημο της Σαχάρας σε μια πλούσια σαβάνα που επέτρεψε τη σταδιακή εποίκηση της περιοχής από λαούς προερχόμενους και από τον βορρά και από τον νότο. Πριν πέντε χιλιάδες χρόνια ξαφνικά οι βροχές σταμάτησαν και η έρημος επανήλθε, αναγκάζοντας πολλούς κατοίκους τής μέχρι πρότινος «Πράσινης Σαχάρας» να επιστρέψουν είτε στα βόρεια προς τη Μεσόγειο είτε στα νότια προς την ξηρή ακτογραμμή από το Σαχέλ και κάτω.

λαοί του σαχέλ
Γερμανική κάρτα του 1900 που απεικονίζει διαφορετικούς λαούς που ζούσαν στο Σαχέλ. |Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Μετά την επιστροφή της ερήμου, το ταξίδι κατά μήκος αυτής της ατέλειωτης απόστασης κατέστη πολύ δύσκολο. Χαράχτηκαν διαδρομές, τις οποίες καθόριζε η τοποθεσία των οάσεων, αλλά η επαναστατική στιγμή ήρθε όταν οργανώθηκαν μικρά πρωτοποριακά καραβάνια με καμήλες, τα οποία επέτρεψαν το άνοιγμα μεγαλύτερων εμπορικών διαδρομών. Τα καραβάνια θα μεγάλωναν, φτάνοντας μέχρι και τις δώδεκα χιλιάδες ζώα, και θα γίνονταν το αντίστοιχο των σημερινών υπερδεξαμενόπλοιων που οργώνουν τις θάλασσες.

Η καμήλα με τη μία καμπούρα μπορεί να κουβαλήσει φορτίο τέσσερις φορές μεγαλύτερο απ’ ό,τι ένα άλογο, να ταξιδέψει με αυτό 50 χιλιόμετρα τη μέρα, για πάνω από δύο εβδομάδες συνεχόμενα χωρίς ούτε μια σταγόνα νερό. Όσο για το φαγητό; Ό,τι κι αν είναι θα το φάει.

Έχω ανέβει σε αρκετές καμήλες στη Σαχάρα. Τη στιγμή που την καβαλικεύεις συνειδητοποιείς ότι βρίσκεσαι επικίνδυνα μακριά από το έδαφος και καθώς αρχίζει να προχωράει με βήμα λικνιστό ακούς σταθερά από κάτω να έρχεται ένα μουγκανητό. Για έναν αρχάριο σαν και του λόγου μου δεν ήταν μια άνετη εμπειρία και, αν υπήρχε η δυνατότητα επιλογής μέσου μεταφοράς, ένα 4×4 τζιπ με τρίλιτρο κινητήρα θα ήταν προτιμότερο. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, οι πιθανότητες να καταφέρεις να διασχίσεις τα 1.600 χιλιόμετρα της ερήμου της Σαχάρας χωρίς προβλήματα είναι περισσότερες με την καμήλα παρά με το αυτοκίνητο.

μανσα μούσα
Ο Μάνσα Μούσα ήταν αυτοκράτορας του Μάλι στις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ. Θεωρείται ως ο πλουσιότερος άνθρωπος που έζησε ποτέ στον κόσμο. Αν σας ενδιαφέρει να μάθετε περισσότερα για τις αυτοκρατορίες της Δυτικής Αφρικής, αξίζει να δείτε το ντοκιμαντέρ Fall of Civilizations.

Οι δρόμοι του εμπορίου έφεραν ευημερία, η οποία με τη σειρά της συνέβαλε στην άνοδο των αυτοκρατοριών και των βασιλείων του Σαχέλ από τον όγδοο έως τον 19ο αιώνα. Το ελεφαντόδοντο, ο χρυσός και οι δούλοι στέλνονταν βόρεια με τα καραβάνια που έφευγαν από εμπορικά «λιμάνια» όπως το Τιμπουκτού. Από την αντίθετη διαδρομή κατέφθαναν κάθε είδους αγαθά πολυτελείας, με προορισμό τις ελίτ των νότιων αυτοκρατοριών. Έφταναν ακόμα πολύ μεγάλες ποσότητες αλατιού, το οποίο σπανίζει στο Σαχέλ, και μέχρι και σήμερα τεράστιες πλάκες αλατιού ακολουθούν αυτή τη διαδρομή, φορτωμένες πάνω σε καμήλες που οδηγούν μέλη της φυλής των Τουαρέγκ.

Με το πέρασμα του χρόνου κάποια σημεία αφετηρίας και τερματισμού μπορεί να άλλαξαν με τις μετακινήσεις της άμμου της ερήμου και τις μεταβολές της τύχης των αυτοκρατοριών, πάντως τα θεμέλια για ό,τι βλέπουμε σήμερα στην περιοχή είχαν τεθεί από τότε.

καραβάνι καμήλες
Σύγχρονο καραβάνι με καμήλες που μεταφέρουν αλάτι. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Και πάλι, όμως, παρά τους πολλούς δρόμους του εμπορίου που είχαν ανοίξει, τα δύσκολα δρομολόγια από το ένα μέρος μέχρι το άλλο καθιστούσαν ιδιαίτερα προβληματική τη διακυβέρνησή τους και οι ηγέτες των αυτοκρατοριών έτειναν να αφήνουν έναν μεγάλο βαθμό αυτονομίας στις περιοχές μακριά από την πρωτεύουσα. Αυτή η τάση συνεχίζεται και σήμερα, ειδικά αφού τα μεγέθη των σύγχρονων κρατών είναι τόσο μεγάλα και οι πληθυσμοί τόσο διάσπαρτοι.

Με τα καραβάνια οι Βορειοαφρικανοί και Άραβες έμποροι δεν μετέφεραν μόνο αγαθά. Μετέφεραν και ιδέες, μεταξύ των οποίων και ότι υπήρχε μόνο ένας θεός, που ήταν γνωστός ως Αλλάχ, και ότι ο προφήτης του επί της γης λεγόταν Μωάμεθ. Το Ισλάμ έφτασε στο Σαχέλ στις αρχές του 8ου αιώνα. Οι επόμενοι αιώνες είδαν τη μεταστροφή στο Ισλάμ πανίσχυρων ηγεμόνων και τη σταδιακή πρόσμειξη της θρησκείας με τις διάφορες δοξασίες των αφρικανικών πληθυσμών.

Η αποικιοκρατία

Στην περιβόητη Διάσκεψη του Βερολίνου του 1884-45, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις μοίρασαν την Αφρική χαράσσοντας αυθαίρετες γραμμές. Την εποχή εκείνη υπήρχαν ακόμη περιοχές τις οποίες δεν είχε προσεγγίσει κανείς Ευρωπαίος, αλλά οι μεγάλες δυνάμεις ήξεραν τι ήθελαν – εκτάσεις και πλούτη.

The Rhodes Colossus
Αγγλική γελοιογραφία που απεικονίζει έναν στρατιώτη να βοηθάει να ενωθεί με γραμμή τηλέγραφου το Κάιρο με το Κέιπ Τάουν, της Ν. Αφρίκης. Σαν άλλος Κολοσσός της Ρόδου η Βρετανική Αυτοκρατορία ρίχνει τη σκιά της σε όλη την Ήπειρο. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Όπως σχολίασε ο Βρετανός πρωθυπουργός Σόλσμπερι μερικά χρόνια αργότερα, «Δίναμε ο ένας στον άλλο βουνά και ποτάμια και λίμνες και το μόνο που μας εμπόδιζε ήταν το μικρό πρόβλημα ότι ποτέ δεν ξέραμε ακριβώς πού ήταν αυτά τα βουνά και τα ποτάμια και οι λίμνες».

Το μεγαλύτερο μέρος του Σαχέλ περιήλθε υπό γαλλικό έλεγχο – η περιοχή που συνολικά ήταν γνωστή ως «Γαλλική Δυτική Αφρική» έφτανε μέχρι την Αλγερία, η οποία είχε περάσει στη Γαλλία νωρίτερα τον ίδιο αιώνα. Δεν ήταν ευχάριστα τα πράγματα. Ίσως το πιο επαίσχυντο επεισόδιο ήταν η αποστολή Βουλέ-Σανουάν του 1898-99, η οποία έβαψε με αίμα ένα μεγάλο μέρος του χάρτη.

αποικίες Γαλλία
Προπαγανδιστική αφίσα της Γαλλίας για τις αποικίες της: Τρία χρώματα, μία σημαία, μία αυτοκρατορία. |Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Τα νέα αποικιοκρατικά μορφώματα της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας, προσγειώθηκαν πάνω από τις γραμμές του εμπορίου και σε κάποιες περιπτώσεις τις διέκοψαν. Οι παραδοσιακοί δρόμοι του εμπορίου παραμερίστηκαν από τους νέους υποτυπώδεις σιδηροδρομικούς σταθμούς και τις γραμμές που χτίστηκαν από την ακτή, έχοντας ως συνέπεια την πτώση των εισοδημάτων των λαών κατά μήκος των παλαιών δρομολογίων.

Με το πέρασμα των δεκαετιών, οι σφαίρες επιρροής που είχαν χαραχτεί πάνω στους χάρτες, μετατράπηκαν σε de facto σύνορα, μετά την αποαποικιοποίηση τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Το 1964 οι αρχηγοί των νέων αφρικανικών κυβερνήσεων, αποφάσισαν με βαριά καρδιά ότι έπρεπε να μείνουν σε αυτά τα σύνορα προκειμένου να προωθήσουν τη σταθερότητα. Φοβούνταν ότι θα ξεσπούσαν συγκρούσεις απ’ άκρη σ’ άκρη της ηπείρου εάν διαπραγματεύονταν ανταλλαγές εδαφών μεταξύ τους με βάση τους προαποικιακούς εθνοτικούς δεσμούς.

Το Μάλι

σημαία Μάλι
Η σημαία του Μάλι. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Το Μάλι είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση. Το 1960 τα σύνορα της χώρας ξεφύτρωσαν από τη Γαλλική Δυτική Αφρική, αλλά η χώρα ταλανιζόταν από δομικά προβλήματα που τους κληροδότησε η απελθούσα Γαλλία. Είχαν όνομα, σημαία και μια στοιχειώδη κυβέρνηση, αλλά δεν είχαν σύγχρονες υποδομές. Υπήρχαν ελάχιστοι καταρτισμένοι μηχανικοί, γιατροί ή οικονομολόγοι και στην κυβέρνηση πολλοί πολιτικοί στρέφονταν στις υπάρχουσες φυλετικές δομές για να ευνοήσουν τους δικούς τους. Εντός του Μάλι υπάρχουν δύο διακριτές γεωγραφικές και πολιτισμικές περιοχές, μια βόρεια και μια νότια, τις οποίες χοντρικά χωρίζει ο ποταμός Νίγηρας.

Σε γενικές γραμμές, ο βορράς είναι πολύ πιο ξηρός, ειδικά στις περιοχές που βρίσκονται πιο κοντά στο σημείο όπου ξεκινάει η Σαχάρα. Κυριαρχείται από τη νομαδική φυλή των Τουαρέγκ. Ο νότος έχει περισσότερες σαβάνες, βροχές, αγροτικές καλλιέργειες, φυλές και πλούτο. Επίσης, έχει περισσότερη πολιτική επιρροή. Περιλαμβάνει την πρωτεύουσα του Μάλι, το Μπαμάκο, και εθνοτικές ομάδες της φυλής των Μπαμπάρα. Δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία, πολλά μέλη των ελίτ παραμένουν απρόθυμα να δεχτούν ότι οι «άλλοι» ανήκουν στο «εμείς».

μάλι γεωγραφία
Δορυφορική φωτογραφία που δείχνει πόσο έντονη είναι η διαφορά ανάμεσα στη γεωγραφία του Βορρά και του Νότου. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Στο Μάλι ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε η νέα ηγεσία στο Μπαμάκο, αμέσως μόλις απελευθερώθηκε από τα αποικιακά δεσμά, ήταν να συνεχίσει τη γαλλική πολιτική τού διαίρει και βασίλευε για να καταπιέζει τις διάφορες φυλές Τουαρέγκ του βορρά, οι οποίες θεωρούνταν οπισθοδρομικές και επιθετικές. Στη συνέχεια, πολλοί νομάδες Τουαρέγκ αγανάκτησαν για το γεγονός ότι τους είχαν τσουβαλιάσει όλους σε ένα κράτος που δεν αναγνώριζαν, όπου κυριαρχούσαν λαοί από τον νότο που τους προηγούμενους αιώνες φοβούνταν τους πολεμιστές από τον βορρά.

Μόλις δύο χρόνια μετά την ανεξαρτησία, ξέσπασε η πρώτη εξέγερση των Τουαρέγκ και ακολούθησαν περιοδικά ξεσπάσματα βίας και κατά κάποιον τρόπο η ίδια κατάσταση συνεχίζεται έως σήμερα.

Το 2012 Τουαρέγκ μαχητές μιας οργάνωσης που ονομάζεται Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση του Αζαουάντ ξεκίνησαν μια εκστρατεία εναντίον του κράτους του Μάλι, η οποία είχε ευρύτερο απόηχο στο Σαχέλ. Η διαφορά με άλλες εξεγέρσεις των Τουαρέγκ στο παρελθόν, ήταν ότι τώρα είχαν στήριξη από διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η Αλ Κάιντα, η οποία άρπαξε την ευκαιρία να εισχωρήσει στις τοπικές εξεγέρσεις. Ενώ όμως οι Τουαρέγκ συχνά είναι και αυτοί τζιχαντιστές που πολεμούν στο όνομα της δικής τους αυστηρής ερμηνείας του Ισλάμ, σε αντίθεση με την Αλ Κάιντα, η τοπική πολιτική γι’ αυτούς υπερτερεί της παγκόσμιας κυριαρχίας.

αυτονομιστές Τουαρέγκ Μάλι
Αυτονομιστές Τουαρέγκ το 2012. | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Η εμπλοκή της Γαλλίας

Ενδεχομένως οι τοπικοί τζιχαντιστές να μη γνώριζαν ότι το Παρίσι δεν θα ανεχόταν την πιθανότητα δημιουργίας ενός κρατικού μορφώματος τύπου Ισλαμικού Κράτους στο κατώφλι της Ευρώπης. Ως η κυρίαρχη ξένη δύναμη στην περιοχή, δεν θα επιτρέψει να απειληθούν η σταθερότητα, τα ποσοστά μετανάστευσης και τα οικονομικά της συμφέροντα. Η Γαλλία έχει υποστεί δεκάδες τρομοκρατικές επιθέσεις, πολλές από τις οποίες συνδέονται με χώρες όπου κάποιοι πολίτες των πρώην αποικιών έχουν διπλή υπηκοότητα, επιτρέποντάς τους έτσι την εύκολη πρόσβαση στη Γαλλία. Καθώς, λοιπόν, οι τζιχαντιστές προσέγγιζαν την πρωτεύουσα του Μάλι, μαχητικά αεροσκάφη απογειώνονταν από τη Γαλλία και μονάδες Ειδικών Δυνάμεων αποστέλλονταν εσπευσμένα.

γαλλικά ραφάλ Σαχέλ
Γαλλικά Ραφάλ ανεφοδιάζονται πάνω από το Μάλι από αμερικάνικο ιπτάμενο τάνκερ.  | Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Η αποικιακή ιστορία έπαιξε τον ρόλο της στην απόφαση, όμως η ανάληψη δράσης οφείλεται περισσότερο στα τρέχοντα συμφέροντα. Οι Γάλλοι ξέρουν αν τα κράτη του Σαχέλ μείνουν αβοήθητα ενδεχομένως να καταρρεύσουν, δημιουργώντας ένα τεράστιο, ανεξέλεγκτο περιφερειακό κενό που η Αλ Κάιντα θα γεμίσει. Οι Γάλλοι έχουν χιλιάδες μετανάστες που ζουν στα κράτη του Σαχέλ, συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα όπου βρίσκονται τα ορυχεία ουρανίου, τα οποία τροφοδοτούν τη γαλλική πυρηνική βιομηχανία και κρατούν ανοιχτά τα φώτα στα γαλλικά νοικοκυριά.

Αμέσως μόλις άρχισαν οι επιθέσεις από αέρος, οι τζιχαντιστές τράπηκαν σε φυγή προς τα βόρεια. Στη συνέχεια, κατόπιν πρόσκλησης της κυβέρνησης του Μάλι, ακολούθησαν επιχειρήσεις του γαλλικού στρατού με την έγκριση της διεθνούς κοινότητας, οι οποίες συνέτριψαν κάθε αντίσταση σε σύντομο χρόνο – αλλά τους συνέτριψαν σκοτώνοντας και διασκορπίζοντάς τους, όχι νικώντας τους.

Οι διάφορες πολιτοφυλακές αναδιοργανώθηκαν και επανεμφανίστηκαν.

γαλλικά στρατεύματα στο Σαχέλ
Γαλλικά στρατεύματα στο Μάλι. |Τι είναι το Σαχέλ; | Η πληρέστερη ανάλυση

Έως το 2014 στις επιχειρήσεις συμμετείχαν 4.500 Γάλλοι στρατιώτες. Η εμπλοκή τους έχει σχεδιαστεί ως μια πιο μακροπρόθεσμη στρατιωτική επέμβαση και εκτείνεται στην Μπουρκίνα Φάσο, στο Τσαντ, στη Μαυριτανία και στον Νίγηρα εκτός από το Μάλι. Αυτές οι χώρες απαρτίζουν την G5 του Σαχέλ, οι οποίες εργάζονται από κοινού εναντίον της περιφερειακής απειλής που είχαν συνειδητοποιήσει ότι τις αφορούσε όλες.

Αλλά το προσωπικό της G5 και των Γάλλων δεν επαρκούσε για να καλύψει μια περιοχή άνω των πέντε εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων και δεν ήταν σε θέση ούτε να αποτρέψει τη δικτύωση των εξεγερθέντων ούτε την εξάπλωση της βίας.

Το 2014 τα μέλη των πολιτοφυλακών επιχειρούσαν και πάλι στο βόρειο Μάλι και μέσα στα επόμενα χρόνια εξαπλώθηκαν στις γειτονικές χώρες. Χρησιμοποιούν τις κλασικές τακτικές ανταρτοπόλεμου, πραγματοποιώντας αιματηρές επιθέσεις-αστραπή, καταλαμβάνουν ένα κυβερνητικό φυλάκιο προτού εξαφανιστούν ξανά.

γαλλικό τεθωρακισμένο μάλι
Κατεστραμμένο γαλλικό τεθωρακισμένο τύπου VBCI μετά από ενέδρα στην πόλη Γκάο, του Μάλι.

Άρχισαν να τίθενται ερωτήματα για το πώς μπορεί να παραμείνει το Μάλι ενωμένο. Ο πληθυσμός των 20 εκατομμυρίων χωρίζεται σε πάνω από διακόσιες εθνοτικές ομάδες που είναι διάσπαρτες σε μια αχανή περιοχή, με μια κυβέρνηση που δεν μπορεί να προστατεύσει τον ίδιο της τον στρατό, πόσο μάλλον τον ίδιο της τον λαό.

Η συμμαχία για το Σαχέλ

Ο πρόεδρος Μακρόν αποφάσισε να συγκαλέσει μια διάσκεψη κορυφής τον Ιανουάριο του 2020 για αυτόν τον «ξεχασμένο πόλεμο» και να ζητήσει τη διεθνή στήριξη. Η άποψή του ήταν ότι η περιοχή πρέπει να αποτελέσει μέρος μιας νέας αμυντικής πολιτικής της ΕΕ, που θα αποβλέπει στο να εμποδίσει τις χώρες του Σαχέλ να καταρρεύσουν, οδηγώντας εκατομμύρια ανθρώπους να φύγουν προς την Ευρώπη.

Δήλωσε ότι καθώς οι γαλλικές δυνάμεις ήδη μετρούσαν πάνω από σαράντα νεκρούς, είχε έρθει η ώρα για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες να αναλάβουν δράση.

Δεν ήταν πολλοί αυτοί που προσφέρθηκαν. Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε καεί από την εμπειρία του στο Ιράκ, ενώ εδώ και ολόκληρες δεκαετίες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, ιδίως η Γερμανία, εμφανίζονται σταθερά απρόθυμες να στείλουν δυνάμεις. Η Δανία είχε στείλει μερικά αεροσκάφη και μερικές δεκάδες στρατιώτες, το ίδιο και η Τσεχία και η Εσθονία, αλλά γενικά η προσφορά ήταν περιορισμένη.

μακρόν νίγηρας
Ο πρόεδρος Μακρόν σε επίσκεψή του στον Νίγηρα.

Ενώ οι Γάλλοι εστιάζουν κυρίως στο Μάλι και το δυτικό Σαχέλ, υπάρχει εμπλοκή των Αμερικάνων στη Λεκάνη της λίμνης του Τσαντ. Η αμερικανική πολιτική και στρατιωτική τάξη βλέπει την περιοχή πρωτίστως υπό το πρίσμα της εθνικής ασφάλειας και της ευρύτερης στρατηγικής.

Οι υπέρμαχοι της ανάμειξης εσωτερικά των ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι χρειάζονται δυνάμεις σταθεροποίησης στην περιοχή και ότι η αποχώρηση των ΗΠΑ θα αφήσει την Κίνα χώρο, όπως επίσης και ότι η Αμερική πρέπει να φαίνεται ότι υποστηρίζει τους Ευρωπαίους συμμάχους. Το αντεπιχείρημα είναι ότι το Πεντάγωνο οφείλει να εστιάσει στην περιοχή του Ειρηνικού και ότι η Ευρώπη πρέπει να φροντίσει μόνη της το δικό της «εγγύς εξωτερικό».

Απλώς και μόνο λόγω του μεγέθους του θεάτρου των επιχειρήσεων και του πόσο αραιοκατοικημένη είναι η περιοχή, ο κατακλυσμός όλης αυτής της έκτασης με στρατεύματα είναι πρακτικά αδύνατος. Αντίθετα, αυτό που κάνουν και οι δύο χώρες είναι να χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό drones, Ειδικές Δυνάμεις και τη συνεργασία των τοπικών αρχών. Απέναντι έχουν αντάρτικα στρατεύματα που δίνουν 1.000 δολάρια στα στρατολογημένα μέλη του αν γίνουν βομβιστές αυτοκτονίας.

Η κλιματική αλλαγή

Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται σε κάθε έκρηξη βίας: καθώς η ξηρασία κάνει τη γη στεγνή και ακατάλληλη για τη βοσκή βοοειδών και προβάτων, ένας νομαδικός λαός μετακινείται σε νέες αστικές και αγροτικές περιοχές, όπου τους βλέπουν σαν ξένους, με αποτέλεσμα όλες οι πλευρές να καταλήγουν στη λύση της βίας. Σε αυτή την περίπτωση, ένα από τα κύρια αίτια είναι η κλιματική αλλαγή, η οποία, όπως και η τρομοκρατία, δεν γνωρίζει από σύνορα.

Στο Σαχέλ η πληθυσμιακή αύξηση είχε ως αποτέλεσμα την αποψίλωση των δασών, στην απογύμνωση του εδάφους και την ερημοποίηση. Η αιολική διάβρωση παρέσυρε την καλλιεργήσιμη γη από την επιφάνεια του γυμνού τοπίου, δημιουργώντας τεράστιες ανεμοθύελλες και καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την καλλιέργεια μεγάλης κλίμακας σε μια περιοχή όπου η θερμοκρασία το καλοκαίρι ξεπερνά τους 38° C. Σε αυτές τις συνθήκες προστέθηκαν πολλές καταστροφικές ξηρασίες. Από τις αρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης η παγκόσμια θερμοκρασία έχει ανέβει κατά μέσο όρο 1,1° C, αλλά η μέση άνοδος στο Σαχέλ είναι 50% υψηλότερη.

μάλι κλιματική αλλαγή
Περιοχή στο Μάλι που έχει πληγεί ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή.

Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος κανενός. Η Αφρική έχει τον ταχύτερο ρυθμό δημογραφικής ανάπτυξης στον κόσμο. Από τώρα έως το 2050 ο πληθυσμός της ηπείρου αναμένεται να διπλασιαστεί από περίπου 1,2 σε 2,4 δισεκατομμύρια και το Σαχέλ δεν αποτελεί εξαίρεση. Σε κάποιες περιοχές οι αριθμοί είναι ακόμα πιο εντυπωσιακοί: στον Νίγηρα, για παράδειγμα, ο πληθυσμός εκτιμάται ότι την ίδια περίοδο θα ανέβει από τα 23,3 στα 65,6 εκατομμύρια.

Η εκπαίδευση θα βοηθούσε στη μείωση του ρυθμού, αλλά είναι ακριβή και συχνά προτεραιότητα έχουν τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Σε όλη την περιοχή πολλές γυναίκες έχουν μικρή ή καθόλου πρόσβαση στις μεθόδους αντισύλληψης και οι περισσότερες υφίστανται τον ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων. Η εκπαίδευση για την υγεία και το σεξ θα μπορούσε να επιφέρει κάποια αλλαγή, όμως η ανάγκη προσκρούει στα περιορισμένα κυβερνητικά κονδύλια για την υγεία.

Ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων
Ποσοστά του γυναικείου πληθυσμού που έχουν υποβληθεί σε ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων (FGM).

Κι όμως, χρήματα υπάρχουν: όχι τόσο πολλά όσο στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά θα μπορούσαν να διανεμηθούν πιο ισότιμα και ανοιχτά.

Η φτωχότερη περιοχή του κόσμου είναι στην πραγματικότητα πολύ πλούσια

Υπάρχει ουράνιο, πετρέλαιο και φωσφορικό άλας στον Νίγηρα, σιδηρομεταλλεύματα και χαλκός στη Μαυριτανία, πετρέλαιο και ουράνιο στο Τσαντ και χρυσός στην Μπουρκίνα Φάσο και στο Μάλι. Οι χώρες του Σαχέλ ως επί το πλείστον δεν επεξεργάζονται τις πρώτες ύλες τους κι έτσι τα έσοδα προέρχονται από τη φορολόγηση των πολυεθνικών που αναλαμβάνουν τις εξορύξεις. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι για να προσελκύσουν τις πολυεθνικές συχνά τους προσφέρουν φοροαπαλλαγές, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα λιγότερα χρήματα στον κρατικό κορβανά.

Ο Νίγηρας είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου στον κόσμο, αλλά η κυβέρνηση είναι εγκλωβισμένη σε μια άνιση σχέση με τη γαλλική κρατική εταιρεία Areva. Όπως έγραψαν οι Times: «Στη Δύση για να κάνεις εξόρυξη χρειάζεσαι ένα ράφι γεμάτο άδειες και πιστοποιητικά. Στον Νίγηρα, δίνεις απλά σε κάποιον ένα φτυάρι και δύο δολάρια τη μέρα και βγάζεις ουράνιο».

Τα ορυχεία έφεραν δουλειές αλλά και προβλήματα. Η Greenpeace και άλλες οργανώσεις έχουν διεξαγάγει μελέτες που δείχνουν ότι λόγω της εξάπλωσης της ραδιενεργής σκόνης υπάρχουν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας στην περιοχή, που συνδέονται με σχετικές παθήσεις. Η Areva αρνείται αυτούς τους ισχυρισμούς, λέγοντας ότι βασίζονται σε «παραπληροφόρηση».

ορυχείο χρυσού σαχέλ
Εργάτες σε ορυχείο χρυσού στην Μπουρκίνα Φάσο.

Δεν ισχύει ακριβώς το ίδιο με τη βιομηχανία εξόρυξης χρυσού στην Μπουρκίνα Φάσο. Το 2009 ο χρυσός έγινε το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της Μπουρκίνα Φάσο, ξεπερνώντας το βαμβάκι και καθιστώντας τη χώρα τον τέταρτο μεγαλύτερο παραγωγό στην Αφρική ενός μετάλλου που έχει προσελκύσει την προσοχή των ισλαμιστικών οργανώσεων.

Περιέχουν εκρηκτικά και πυροκροτητές, εργάτες που εν δυνάμει μπορούν είτε να τους εκφοβίσουν είτε να τους πείσουν να προσχωρήσουν στην οργάνωση και ένα προϊόν το οποίο μπορεί να λιώσει, να διακινηθεί λαθραία και να χρησιμοποιηθεί για να αγοράσουν όπλα και να στρατολογήσουν νέα μέλη. Η βιομηχανία της εξόρυξης χρυσού γνωρίζει άνθιση και υπάρχουν δεκάδες διάσπαρτα παράνομα ορυχεία που λειτουργούν υπό την προστασία των ισλαμιστών.

Τα κράτη όχι μόνο δεν είναι σε θέση να ελέγξουν την παράνομη βιομηχανία χρυσού, αλλά διεφθαρμένοι κρατικοί αξιωματούχοι βοηθούν στη λαθραία διακίνηση.

Η εμπλοκή της Κίνας

Ένα άλλο μέταλλο που περιπλέκει τα πράγματα είναι οι σπάνιες γαίες. Πρόκειται για ένα σύνολο δεκαεφτά μετάλλων υπό την επιφάνεια της γης, που είναι δύσκολο να τις εντοπίσεις και να τις εξορύξεις, αλλά είναι πολύτιμες λόγω των ιδιοτήτων τους. Μπορεί να έχουν ονόματα τα οποία στους περισσότερους από εμάς είναι άγνωστα, όπως νεοδύμιο και υττέρβιο, αλλά όλοι χρησιμοποιούμε κάποιες από τις συσκευές που τις περιέχουν – λάπτοπ, κινητά τηλέφωνα, τηλεοράσεις, τα γυαλιά νυχτερινής όρασης και οι πύραυλοι.

Για το Σαχέλ δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό αν διαθέτει σε αφθονία αυτά τα μέταλλα, αλλά η πιθανότητα είναι μεγάλη. Και σε όποιο μέρος κι αν ανακαλυφθούν, αυτό θα εξελιχθεί σε μέτωπο ενός γεωπολιτικού αγώνα.

σπάνια γαία ευρώπιο
Αυτό το λαμπερό, τοξικό μέταλλο είναι το Ευρώπιο και συμπεριλαμβάνεται στις σπάνιες γαίες.

Η Κίνα θα επιχειρήσει να διατηρήσει τον έλεγχο της πλειονότητας των αποθεμάτων, καθώς διαθέτει πάνω από το 30% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε σπάνιες γαίες. Οι Αμερικανοί, μην έχοντας αρκετές μονάδες επεξεργασίας, βασίζονται για τις προμήθειές τους στην Κίνα. Αν, όπως λένε οι προβλέψεις, η ζήτηση της Κίνας ξεπεράσει την εσωτερική της προσφορά, τότε θα επιχειρήσει να αγοράσει ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες από το εξωτερικό και θα είναι λιγότερο πρόθυμη να πουλάει σε τρίτους, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, τα οπλικά συστήματα αιχμής που βασίζονται στο συγκεκριμένο προϊόν.

Αυτό το ενδεχόμενο δεν είναι ο μόνος λόγος που οι Κινέζοι έχουν εξελιχθεί πλέον σε κύριους παίκτες στην Αφρική. Η πολιτική της Κίνας πλέον είναι μια σταθερή προέλαση προς την αποκατάσταση του κύρους της ως μεγάλης δύναμης.

Το 2015 η Κίνα ψήφισε έναν νόμο που επέτρεπε την ανάπτυξη των δυνάμεων του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στο εξωτερικό. Οι κινεζικές Ειδικές Δυνάμεις συμμετέχουν στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ στο Μάλι. Το 2017 άνοιξε την πρώτη της ναυτική βάση στο εξωτερικό – στο Τζιμπουτί. Αυτές οι ενέργειες συμβαδίζουν με τις κινεζικές οικονομικές πολιτικές της πρωτοβουλίας «Μίας Ζώνης και Ενός Δρόμου», η οποία επιδιώκει να χτίσει νέους ή να αναβαθμίσει τους υπάρχοντες παγκόσμιους εμπορικούς δεσμούς της χώρας και να διασφαλίσει την ομαλή ροή των αγαθών από και προς την Κίνα.

κινέζικη βάση τζιμπουτί
Μία από τις ελάχιστες φωτογραφίες που υπάρχουν στη δημοσιότητα για την κινέζικη ναυτική βάση στο Τζιμπουτί.

Αν το Σαχέλ εξελιχθεί σε πηγή σπάνιων γαιών, θα πρόκειται άραγε για ευχή ή για κατάρα;

Τα στοιχεία μέχρι σήμερα δεν είναι ενθαρρυντικά. Ο πλούτος χωρών της Αφρικής έχει φέρει μόνο δυστυχία, διαφθορά και πόλεμο. Η αποικιοκρατία, τα μετα-αποικιακά οικονομικά προβλήματα και η διεφθαρμένη διακυβέρνηση έχουν επιτρέψει σε εξτρεμιστές από το εσωτερικό και το εξωτερικό να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες, τη φτώχεια και τα κοινωνικά ρήγματα που ταλανίζουν την περιοχή.

Θα μπορούσε να γίνει το Σαχέλ το νέο Αφγανιστάν;

Στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν είχαν μια έκφραση για τις ξένες δυνάμεις που είχαν απέναντί τους: «Εσείς έχετε τα ρολόγια – εμείς έχουμε τον χρόνο».

Κι έτσι έγινε: περίμεναν μέχρι οι ξένοι να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. (Αν σας ενδιαφέρει να μάθετε για την επικράτηση των Ταλιμπάν εκεί, έχουμε ένα ακόμα μεγάλο άρθρο.)

Πόσο χρόνο, αίμα και χρήμα είναι διατεθειμένες να καταβάλουν οι ξένες δυνάμεις στο Σαχέλ;

τουαρέγκ ανεξαρτησία
Οι Τουαρέγκ του Βορρά επιζητούν την ανεξαρτησία τους από την κυβέρνηση που βρίσκεται στο νότιο Μάλι.

Οι Αμερικανοί θέλουν να απεμπλακούν – μια σκέψη που κρατάει ξύπνιους τα βράδια τους αξιωματούχους στους γαλλικούς διπλωματικούς κύκλους. Οι ΗΠΑ παρέχουν διοικητική μέριμνα και δυνατότητες αναγνώρισης, σε επίπεδα που οι Γάλλοι θα δεινοπαθούσαν να αντικαταστήσουν. Οι Αμερικανοί στρέφουν την προσοχή τους προς τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων – και όχι σε ό,τι θεωρούν μια προσπάθεια πυρόσβεσης περιφερειακών προβλημάτων.

Εάν οι ΗΠΑ μειώσουν τις δυνάμεις τους, η Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα έχουν μπροστά τους μια δύσκολη απόφαση: είτε την αποστολή ενισχύσεων και τη διατήρηση των σημερινών δυνατοτήτων, είτε την επιστροφή τους στην πατρίδα.

Και οι δύο επιλογές είναι κακές.

Η αποχώρηση είναι η λιγότερο πιθανή επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη το χάος που θα προκύψει. Ελάχιστοι αναλυτές πιστεύουν ότι οι ντόπιες κυβερνήσεις διαθέτουν τα μέσα για να κρατήσουν τις χώρες τους ενωμένες, δεδομένων των φυγόκεντρων δυνάμεων που τις ωθούν στη διάσπαση, κι αν αυτό συμβεί και καταρρεύσουν, τότε οι ακυβέρνητες περιοχές θα γίνουν τα τσιφλίκια τρομοκρατικών οργανώσεων. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε μια έκρηξη βίας, με τον αντίκτυπο να γίνεται αισθητός σε όλη την Αφρική και τη Νότια Ευρώπη.

Η άλλη επιλογή –η αποστολή ενισχύσεων– σημαίνει κόστος τόσο σε χρήμα όσο και σε ανθρώπινες ζωές.

Το τέλος της Ιστορίας (;)

Αν δεν ανταποκριθούν οι Γάλλοι και οι Αμερικάνοι, οι χώρες του Σαχέλ θα μπουν στον πειρασμό να αναζητήσουν βοήθεια από άλλη κατεύθυνση.

Χώρες όπως το Μάλι και το Τσαντ δεν έχουν κάποια ιδεολογική δέσμευση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα περισσότερα αφρικανικά έθνη που πάλευαν να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους δέχονταν βοήθεια από οπουδήποτε μπορούσαν να την πάρουν. Αν τα κράτη του Σαχέλ θεωρήσουν ότι η βοήθεια από τις δυτικές χώρες θα αρχίσει να στερεύει, δεν θα περιμένουν. Στη γωνία το Πεκίνο και η Μόσχα επιθυμούν να αμφισβητήσουν σε όποιο μέρος μπορούν τη δύναμη της Δύσης με οικονομικούς, διπλωματικούς και στρατιωτικούς όρους.

Τα τελευταία χρόνια είδαμε με ποιο τρόπο ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε το χάος στη Συρία για να επανακάμψει στη Μέση Ανατολή.

πούτιν άσαντ
Ο πρόεδρος Πούτιν με τον πρόεδρο Άσαντ της Συρίας.

Μια περιοχή σε ρευστή κατάσταση όπως το Σαχέλ προσφέρει νέες ευκαιρίες.

Σε περιφερειακό επίπεδο, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, ειδικά η Ισπανία, η Ιταλία και η Γαλλία, γνωρίζουν όλες πολύ καλά ότι η εσωτερική πολιτική τους θα επηρεαστεί από οτιδήποτε συμβεί στο Σαχέλ. Τα χρόνια μετά το 2015, όταν έφτασαν ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες, είδαν την αύξηση της πόλωσης στην πολιτική και τα εξτρεμιστικά κόμματα να κερδίζουν έδαφος.

Όποια κι αν είναι η αντίδραση τελικά, αν δεν υπάρχει η προθυμία να αντιμετωπιστούν τα θεμελιώδη αίτια της σύγκρουσης, τότε είναι καταδικασμένη να αποτύχει.

Στο Σαχέλ η κατάσταση μοιάζει κάφκικη. Μόλις μια ομάδα ανταρτών χτυπηθεί σε μια χώρα, τότε αμέσως η ίδια μαζί με άλλες ξεπετάγονται σε κάποια άλλη χώρα. Ακόμα και αν μια χώρα κερδίσει τη σταθερότητά της, τα διάτρητα σύνορα των γειτόνων της θα διασφαλίσουν ότι θα τη χάσει και πάλι.

μπαμακό μάλι σαχέλ
Το μνημείο της ανεξαρτησίας στο Μπαμακό, την πρωτεύουσα του Μάλι. 

Δεδομένου αυτού και της ανεξέλεγκτης διαφθοράς στους κυβερνητικούς κύκλους, καμία εξωτερική στρατιωτική βοήθεια δεν πρόκειται να ανατρέψει την κατάσταση και να οικοδομήσει σταθερά έθνη-κράτη. Οι άρχουσες ελίτ στις κυβερνήσεις και τις μεγάλες επιχειρήσεις επικεντρώνονται υπερβολικά στη δική τους δύναμη και πλούτη, κάνοντας ό,τι μπορούν για να καρπωθούν τα οφέλη οι δικές τους εθνοτικές ομάδες.

Στο Μάλι, οι τζιχαντιστές και οι εξεγερμένοι Τουαρέγκ, οι οποίοι κάποιες φορές είναι οι ίδιοι, λένε στον κόσμο ότι για όλα φταίει η κυβέρνηση, υποστηρίζοντας ότι μόνο η ανεξαρτησία ή ένα ισλαμικό κράτος μπορεί να λύσει τα προβλήματά τους και όχι οι ξένες δυνάμεις.

Οι Γάλλοι φοβούνται ότι θα εγκλωβιστούν σε μια σύγκρουση, τύπου Βιετνάμ, που αδυνατούν να κερδίσουν.

Λύντον Τζόνσον Μακρόν
Οι πρόεδροι δύο αυτοκρατοριών επισκέπτονται τα στρατεύματά τους σε εμπόλεμη περιοχή.

Εν τω μεταξύ, εκατομμύρια πολιτών κατά μήκος χιλιάδων χιλιομέτρων από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά θάλασσα παρακολουθούν τις εξελίξεις αποσβολωμένοι και υπομένουν τα αλλεπάλληλα κύματα βίας.

Δυστυχώς, ο διάλογος δεν είναι στη μόδα· πολλά πράγματα έχουν αλλάξει στο Σαχέλ με το πέρασμα των χρόνων, αλλά δεν παύει να παραμένει ένα μέρος όπου δεν χωρούν συμβιβασμοί.

Επίλογος

Στην έντονη συζήτηση που έγινε στη Βουλή για την Ελληνογαλλική αμυντική συμμαχία, ο πρόεδρος της αντιπολίτευσης Αλέξης Τσίπρας ανέφερε «Πόσα φέρετρα στρατιωτών με την ελληνική σημαία θα βάλετε όριο για να αποχωρήσουν οι ελληνικές δυνάμεις από εμπόλεμες περιοχές» και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης του απάντησε «Τι μας λέτε δηλαδή; Ότι εμείς πρέπει να ζητάμε από τους Γάλλους να μας συνδράμουν, αλλά εμείς δεν πρέπει να συνδράμουμε εάν αυτό μας ζητηθεί από τη Γαλλία;» Παράλληλα, σε συνέντευξή του στο Βήμα της Κυριακής (10 Οκτωβρίου) ο πρόεδρος του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας τόνισε ότι «Η συμφωνία κάθε άλλο παρά αμυντική είναι. Δεσμεύει ελληνικές ένοπλες δυνάμεις για επιθετικές αποστολές σε περιοχές που μπορεί να ενδιαφέρουν τις γαλλικές πολυεθνικές».

Το μόνο σίγουρο είναι ότι το -άγνωστο σε μεγάλο βαθμό- Σαχέλ αφορά πολύ τη χώρα μας και είναι ένα από τα σημεία του πλανήτη που τα επόμενα χρόνια θα πρωταγωνιστήσει στα δελτία ειδήσεων.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *