Η Πόλη του Φωτός θα βρίσκεται στο επίκεντρο για τις επόμενες εβδομάδες, καθώς το Παρίσι λειτουργεί ως κεντρική βάση για τις απίστευτες παραστάσεις και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου σώματος, του νου και του πνεύματος. Ωστόσο, η διοργάνωση των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων έχει γίνει από μόνη της ένα εξαιρετικά δύσκολο κατόρθωμα —και μάλιστα οικονομικά δυσβάσταχτο.
Από τους Alicia Wallace και Alex Leeds Matthews/CNN
Οι τετραετείς καλοκαιρινές και χειμερινές εκδηλώσεις έχουν τεράστιο κόστος. Και, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, το θέαμα έχει αμαυρωθεί από υπερβάσεις προϋπολογισμού, μακροπρόθεσμα χρέη, σπάταλες υποδομές, εκτοπισμό και άσκοπες αναπλάσεις, πολιτικές διαμάχες και περιβαλλοντικές βλάβες.
Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ελπίζει να διορθώσει την κατάσταση, ξεκινώντας με τους Αγώνες του Παρισιού: Ο μη κυβερνητικός αθλητικός οργανισμός στοχεύει να υιοθετήσει μια πιο λιτή και πιο πράσινη προσέγγιση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
«Αυτοί θα είναι οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες, μετά το Σίδνεϊ, όπου το συνολικό κόστος θα ανέρχεται σε λιγότερο από 10 δισεκατομμύρια δολάρια», δήλωσε ο Victor Matheson, καθηγητής οικονομικών στο Κολλέγιο του Τιμίου Σταυρού (College of the Holy Cross) που έχει ερευνήσει το οικονομικό κόστος των Ολυμπιακών Αγώνων.
«Αυτό συμβαίνει επειδή η ΔΟΕ τελείωσε με πόλεις που ήταν πρόθυμες να φιλοξενήσουν τη διοργάνωση», πρόσθεσε. «Γίνεται αρκετά σαφές στις πόλεις ότι –κάτω από το παλιό καθεστώς– οι προηγούμενες διοργανώσεις ήταν πραγματικές οικονομικές καταστροφές για τις εμπλεκόμενες πόλεις και εξαιρετικά ακριβές με ελάχιστη ελπίδα να κερδηθούν χρήματα μακροπρόθεσμα».
Ωστόσο, ορισμένοι οικονομολόγοι και ερευνητές υποστηρίζουν ότι μια πραγματικά βιώσιμη Ολυμπιάδα θα πρέπει να είναι πολύ διαφορετική από τους Αγώνες που γνωρίζουμε σήμερα.
Πριν από σαράντα χρόνια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν επίσης σε ένα σταυροδρόμι.
Αφού οι Αγώνες της Πόλης του Μεξικού το 1968 και οι αγώνες του Μονάχου το 1972 σημαδεύτηκαν από θανατηφόρα βία και οι Αγώνες του Μόντρεαλ του 1976 παρουσίασαν δραματικές υπερβάσεις κόστους, δεν υπήρξε σχεδόν κανένας που ήθελε να φιλοξενήσει τους αγώνες του 1984, είπε ο Andrew Zimbalist, αθλητικός οικονομολόγος του Smith College που έγραψε για τις οικονομικές εντάσεις των Ολυμπιακών Αγώνων και του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο βιβλίο του «Circus Maximus».
Το Λος Άντζελες, η μόνη πόλη που στοιχημάτισε υπέρ των αγώνων του 1984 (μετά την αποχώρηση της Τεχεράνης), μπόρεσε να χρησιμοποιήσει την υπάρχουσα υποδομή και τα γήπεδά της, να επιδείξει προσοδοφόρες εταιρικές χορηγίες και δικαιώματα μετάδοσης και να εντάξει την εκδήλωση στο υπερμεγέθη γήπεδο μάρκετινγκ που είναι σήμερα.
Το κερασάκι στην τούρτα: Η Οργανωτική Επιτροπή του LA κατέληξε με πλεόνασμα 215 εκατομμυρίων δολαρίων.
«Παρουσιάστηκε τότε η σαγηνευτική πορεία προς τα πιθανά κέρδη, με αποτέλεσμα πόλεις και χώρες να παραταχθούν σε ουρά προκειμένου να έχουν την τιμή να φιλοξενήσουν τους αγώνες», έγραψε ο Zimbalist στο βιβλίο του. «Ο ανταγωνισμός για τη διοργάνωση των Αγώνων έγινε σχεδόν τόσο έντονος όσο ο ίδιος ο αθλητικός ανταγωνισμός».
Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ορισμένες πόλεις ξόδεψαν πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια μόνο στη διαδικασία υποβολής προσφορών, είπε. Και από τη στιγμή που κατέθεσαν αυτές τις προσφορές, το κόστος συχνά εκτινάχθηκε πολύ πέρα από αυτό που αρχικά είχε υπολογιστεί και προϋπολογιστεί.
Υπερβάσεις κόστους
Συμπεριλαμβανομένου του Παρισιού, πέντε από τους τελευταίους έξι Ολυμπιακούς Αγώνες (καλοκαιρινοί και χειμερινοί) είχαν υπερβάσεις κόστους προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό πολύ πάνω από 100%, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2024.
«Όλες οι διοργανώσεις, χωρίς εξαίρεση, υπερέβησαν το κόστος», έγραψαν οι ερευνητές. «Για κανένα άλλο είδος μεγάλου πρότζεκτ δεν ισχύει αυτό, ούτε καν για την κατασκευή πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής ή την αποθήκευση πυρηνικών αποβλήτων».
Μάλιστα, η Ολυμπιάδα του Παρισιού αναμένεται ήδη να υπερβεί το αρχικό κόστος της προσφοράς κατά τουλάχιστον 115%.
Και αυτή είναι μια συντηρητική πρόβλεψη, σημείωσαν οι ερευνητές, προσθέτοντας ότι δεν περιέλαβαν έμμεσες κεφαλαιουχικές δαπάνες, όπως βελτιώσεις σε δρόμους, σιδηροδρομικές μεταφορές, αεροδρόμια, ξενοδοχεία και άλλες υποδομές που δεν σχετίζονται άμεσα με τις λειτουργίες των αγώνων.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Zimbalist (που περιλαμβάνουν το λειτουργικό κόστος και το άμεσο και έμμεσο κόστος υποδομής), η ίδια η διεξαγωγή των αθλημάτων έγινε ολοένα και πιο υπερβολική σε κόστος: Το Πεκίνο ξόδεψε περισσότερα από 40 δισεκατομμύρια δολάρια για τους Θερινούς Αγώνες του 2008, το Σότσι ξόδεψε πάνω από 50 δισεκατομμύρια δολάρια για τους Χειμερινούς Αγώνες του 2014 και το κόστος του Ρίο πλησίασε τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια για τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016, αναφέρεται.
Ωστόσο, το μέσο κόστος των χειμερινών αγώνων -4,15 δισεκατομμύρια δολάρια- είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό των καλοκαιρινών αγώνων, το οποίο ξεπερνά τα 8 δισεκατομμύρια δολάρια.
«Ένα από τα μεγάλα ζητήματα, είτε εξετάζετε το ζήτημα του πλεονάσματος ή του ελλείμματος, είτε κάποια άλλη αυστηρά οικονομική ερώτηση, είναι ότι εάν θέλετε πραγματικά να μάθετε πόσα χρήματα δαπανώνται και πόσα χρήματα εισέρχονται, απλά πρέπει να περιλάβετε τα πάντα», είπε ο Zimbalist στο CNN σε συνέντευξή του. «Δεν μπορείτε να συμπεριλάβετε μόνο το κόστος των 17 ημερών».
Και όταν τα έσοδα κυμαίνονται σε ένα κλάσμα του κόστους -κατά μέσο όρο περίπου 6 έως 8 δισεκατομμύρια δολάρια από το 2005- τα μαθηματικά ξεκινούν να έχουν λιγότερο νόημα.
Επίσης, η λογιστική των Ολυμπιακών Αγώνων είναι εξαιρετικά ανταλλάξιμη και εύκολη στη χειραγώγηση, πρόσθεσε. Εκτός από το ότι οι έμμεσες δαπάνες δεν περιλαμβάνονται στους επίσημους προϋπολογισμούς, ορισμένες άμεσες λειτουργικές δαπάνες καταλήγουν επίσης εκτός λογαριασμών.
Στα τέλη του 2019, προτού η πανδημία Covid-19 συγκλονίσει την παγκόσμια οικονομία και αναβάλει τους Αγώνες του 2020, η Εθνική Επιτροπή Ελέγχου της Ιαπωνίας διαπίστωσε ότι οι εκτιμήσεις των διοργανωτών των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο για 12,6 δισεκατομμύρια δολάρια δεν περιλάμβαναν 17 δισεκατομμύρια δολάρια άμεσο κόστος.
«Υπάρχει ήδη τεράστια δυσκολία να κάνετε τις πόλεις να υποβάλουν προσφορές για τη διοργάνωση των Αγώνων, και βγαίνετε και πετάτε ένα ποσό όπως 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Να είστε σίγουροι ότι κανείς δεν θα θέλει ποτέ να φιλοξενήσει τους αγώνες ξανά», είπε ο Zimbalist.
Πέρυσι, η οργανωτική επιτροπή για τους αγώνες του Πεκίνου το 2022 ανέφερε πλεόνασμα 52 εκατομμυρίων δολαρίων σε σχέση με τα 2,24 δισεκατομμύρια δολάρια δαπανών. Ωστόσο, μια έρευνα του Business Insider διαπίστωσε ότι το συνολικό κόστος ήταν πιθανότατα πάνω από 10 φορές αυτό το ποσό.
Βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
Αυτές που συχνά διαφημίζονται παράλληλα με τη διεξαγωγή των εξαιρετικών αθλητικών γεγονότων είναι οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές επιπτώσεις της προετοιμασίας, η δραστηριότητα κατά τη διάρκεια και οι πολλαπλές (καλές) επιπτώσεις στα επόμενα χρόνια.
Ωστόσο, είπε ο Zimbalist, τα περισσότερα από αυτά τα κόστη αναιρούνται τελικά από βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές απώλειες και χρέος. Για παράδειγμα, ο χρόνος, η εργασία και τα χρήματα που δαπανώνται σε μια μεγάλη εγκατάσταση είναι πιθανό να διαταράξουν το καθημερινό εμπόριο, να καταλάβουν πολύτιμα ακίνητα, να τραβούν την προσοχή και την εργασία μακριά από τα απαραίτητα έργα υποδομής και να εξαντλούν μελλοντικούς πόρους μέσω συνεχιζόμενων δαπανών συντήρησης ή πληρωμών εξυπηρέτησης χρέους —συμπεριλαμβανομένων για εγκαταστάσεις «εντυπωσιασμού» που χρησιμοποιούνται σπάνια ή αφήνονται για καταστροφή.
Οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις περιλαμβάνουν επίσης αόρατο κόστος όπως η μετακίνηση κατοίκων (συνήθως χαμηλότερου εισοδήματος), οι άχρηστες αναπλάσεις και η πιθανή περιβαλλοντική βλάβη, είπε ο Zimbalist.
«Πιστεύω ότι μπορείτε να προβάλετε ένα επιχείρημα πως ίσως να έχει νόημα από οικονομικής πλευράς –όχι με τον τρόπο που θα μεταμορφώσει την πόλη οικονομικά, όπως οι ισχυρισμοί που διατυπώνονται συχνά ότι δηλαδή “βάζετε την πόλη σας στον παγκόσμιο χάρτη” ή πως “θα πάρετε όλον τον τουρισμό, τις επιχειρήσεις και τις επενδύσεις”. Αυτού του είδους οι ισχυρισμοί είναι παράξενοι και ανακριβείς», είπε ο Zimbalist στο CNN. «Οι πιο ξεκάθαροι και απλοί ισχυρισμοί του “ίσως να καταφέρουμε να έρθουμε στα ίσα μας” ή “ίσως θα έχουμε ένα μικρό πλεόνασμα” και “ίσως θα έχουμε μια νέα εγκατάσταση που θα χρησιμοποιηθεί από την κοινότητα” μπορεί να έχουν κάποιο νόημα… Εάν όμως ο γενικότερος σχεδιασμός γίνεται σωστά και η πόλη είναι ήδη πολύ ώριμη και ανεπτυγμένη, είναι πιθανό αυτό να συμβεί έτσι κι αλλιώς».
«Παρόλο που οι αθλητικές εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένων των Ολυμπιακών Αγώνων, προσελκύουν πολύ κόσμο, υπάρχουν επίσης πολλοί που θα δεν θα επισκεφτούν την πόλη που τους διοργανώνει εξαιτίας της εκδήλωσης», είπε στο CNN η Amanda Phalin, αναπληρώτρια καθηγήτρια που ειδικεύεται στις διεθνείς επιχειρήσεις και τα οικονομικά στο Warrington College of Business του Πανεπιστημίου της Φλόριντα. Εξαιτίας αυτής της αλλαγής, ο οικονομικός αντίκτυπος όσον αφορά τον τουρισμό αθλητικών εκδηλώσεων συνήθως καταλήγει να ασύμφορος, είπε.
Η ΔΟΕ και οι κοινότητες υποδοχής ελπίζουν να κάνουν την Ολυμπιάδα πιο βιώσιμη οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά.
Για τους Αγώνες του Παρισιού 2024, οι οποίοι είναι οι πρώτοι που ευθυγραμμίζονται με τον οδικό χάρτη της ΔΟΕ για την Ατζέντα 2020 με 40 συστάσεις για τη διασφάλιση της μελλοντικής βιωσιμότητας της διοργάνωσης, οι διοργανωτές ανακοίνωσαν μια σειρά από πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη μείωση του αντίκτυπου των αγώνων.
Αυτές περιλαμβάνουν την κατασκευή μόνο μιας μόνιμης αθλητικής εγκατάστασης (ένα κέντρο υδρόβιων στίβου με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, σχεδιασμένο για μελλοντική χρήση από το κοινό και τους Γάλλους Ολυμπιονίκες) και οι αγώνες να βασιστούν αντ’ αυτού σε υπάρχουσες ή προσωρινές κατασκευές που θα αναδεικνύουν τα διάσημα μνημεία της πόλης με κεντρικό σύνθημα το «ο αθλητισμός έξω από τα γήπεδα».
Οι διοργανωτές του Παρισιού προβάλλουν επίσης προσπάθειες για την ελαχιστοποίηση του αποτυπώματος άνθρακα των αγώνων, βασιζόμενοι σε χαμηλού αντίκτυπου ή ανακυκλωμένα αγαθά όποτε είναι δυνατόν και εντοπίζοντας δεύτερες χρήσεις για τις προσωρινές κατασκευές και τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται για τους αγώνες.
Επιπλέον, το Ολυμπιακό Χωριό του Παρισιού θα μετατραπεί σε γραφεία και κατοικίες μέσα σε μια ιστορικά φτωχή γειτονιά (ωστόσο, οι προσπάθειες αναζωογόνησης έχουν εγείρει ανησυχίες σχετικά με τον εκτοπισμό χιλιάδων ανθρώπων και τις αρνητικές επιπτώσεις της ανάπλασης).
Κοιτάζοντας μπροστά στο Λος Άντζελες το 2028, παρόμοιες προσπάθειες βρίσκονται σε εξέλιξη για τους Ολυμπιακούς Αγώνες «No Build». Οι επερχόμενοι αγώνες του Λος Άντζελες δεν θα βασίζονται μόνο στην υπάρχουσα υποδομή, αλλά ορισμένες εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν 1.300 μίλια μακριά στην Οκλαχόμα, η οποία διαθέτει τις εγκαταστάσεις για σόφτμπολ και κανό σλάλομ.
Ωστόσο, λένε οι οικονομολόγοι, μπορεί να χρειαστούν πιο δραστικές κινήσεις στο μέλλον για να είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματικά βιώσιμοι και οικονομικά υγιείς.
Για να διασφαλιστεί η πραγματική μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Matheson, Zimbalist και Phalin δήλωσαν ότι μπορεί να προκύψει ο ορισμός μιας μόνο πόλης ή η εναλλαγή μεταξύ δύο πόλεων για να λειτουργήσουν ως μόνιμοι οικοδεσπότες για τους αγώνες.
«Λατρεύω τους Ολυμπιακούς Αγώνες και μου αρέσουν τα αθλητικά γεγονότα, αλλά πραγματικά δεν πιστεύω ότι ο τρόπος που λειτουργούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες τώρα είναι ένα βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο», είπε η Phalin. «Απλά δεν έχει οικονομικό νόημα να χτίζουμε, κάθε τέσσερα χρόνια, αυτόν τον τεράστιο ιστό υποδομών που σχετίζονται με τον αθλητισμό».
