Καλλιρόης – Ιλισός | Το ‘κρυφό’ ποτάμι της Αθήνας | Το σχέδιο για την ανάπλαση

Ανατρέχοντας σε φωτογραφίες από την Παλιά Αθήνα, διαπιστώνουμε κάθε φορά από την αρχή το πόσο έχει αλλάξει η πρωτεύουσα της Ελλάδας μέσα στα χρόνια. Και εκεί που σήμερα βλέπεις μεγάλους αυτοκινητόδρομους και κτήρια-μεγαθήρια κάποτε μπορεί να βρισκόταν μια μικρή πλατεία, ένα άλσος ή ακόμη… και ένα ποτάμι. Κάτι τέτοιο ισχύει και για τη λεωφόρο για την οποία θα σου μιλήσουμε σήμερα.

Είναι ένας δρόμος της Αθήνας ο οποίος μην έχοντας καμία σχέση με αυτό που βλέπουμε σήμερα, κάποτε είχε δίπλα του ένα ποτάμι. Ο λόγος για την οδό Καλλιρόης. Παράλληλα με την Καλλιρρόης κινούταν κάποτε ο Ιλισός. Ένα ποτάμι που… εξαφανίστηκε σταδιακά από την Αττική. Και σήμερα μπορούμε να το βλέπουμε μέσα από ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Καλλιρόης: Ο δρόμος της Αθήνας που έβλεπε κάποτε δίπλα του να περνάει ένα ποτάμι

Και μπορεί σήμερα η Καλλιρόης να είναι ένας μεγάλος αυτοκινητόδρομος με πολύ κίνηση αλλά δε συνέβαινε πάντα αυτό. Όπως βλέπουμε στην φωτογραφία του 1946, ο ποταμός κινείται δίπλα στον μεγάλο δρόμο. Και η ιστορία του ποταμού.

Η ιστορία του Ιλίσου είναι πολύ παλιά και ξεκινά από την αρχαιότητα. Ήδη βλέπουμε αναφορές για τον ποταμό σε επιγραφές του 5ου αιώνα. Ο Ιλισός είναι ο ένας από τους δύο ποταμούς της Αθήνας ο οποίος πηγάζει από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού. Παλιότερα τον έβλεπε κανείς να περνά νοτιοανατολικά μέσα από το λεκανοπέδιο της Αττικής και να καταλήγει στο Φαληρικό όρμο. Το ποτάμι αυτό της Αθήνας ουσιαστικά κυλούσε κατά μήκος και εξωτερικά των τειχών της Αθήνας.

Χαρακτηριστικό είναι ότι σε κάποιο σημείο του και με σκοπό να υπάρχει πρόσβαση σε αυτό, υπήρχε ακόμη και ένα γεφύρι πέτρινο το οποίο, όμως, καταστράφηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Στις όχθες και κατά μήκος του ποταμού υπήρχαν επίσης πολλά ιερά και δημόσια οικοδομήματα μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο, το Πύθιο και το Παναθηναϊκό στάδιο. Υπήρχε ακόμη και η κρήνη Καλλιρρόη ενώ από παλιές καρτ ποστάλ και φωτογραφίες μπορούμε να δούμε την Αθήνα με τρεχούμενα νερά. Σπάνιες εικόνες δηλαδή…

Τι λέει ο μύθος για τον Ιλισό

Ο Ιλισός κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας θεωρούνταν ιερός ποταμός. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, στις όχθες του πίστευαν πως διέμεναν οι Μούσες, προς τιμή των οποίων υπήρχε και βωμός με την ιδιαίτερη ονομασία «βωμός των Ιλισιάδων». Επίσης, στον ποταμό αυτό ήρθε για να ξαποστάσει ο άνεμος Βορέας όταν αντελήφθη την όμορφη κόρη του Ερεχθέα Ωρείθυια, την οποία αρπάζοντας στις μεγάλες πτέρυγές του απήγαγε στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο της Θράκης. Κατά την παράδοση κοντά στο ποταμό αυτό τοποθετείται το μέρος όπου φονεύθηκε εκούσια ο φιλόπατρις Βασιλεύς της Αθήνας Κόδρος από τους Δωριείς.

Το σχέδιο για την ανάπλαση του Ιλισού

Το 2019 σάρκα και οστά απέκτησε το σχέδιο για την αποκάλυψη της φυσικής κοίτης του ποταµού Ιλισού ανάµεσα στο Ολυµπιείο και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην περιοχή του Φιξ. Ο καθηγητής του ΕΜΠ, Νίκος Μπελαβίλας, πρόεδρος της Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ, αποκάλυψε ότι η ιδέα -για την οποία είχε µιλήσει πρώτη φορά τον Νοέµβριο του 2018 έχει αποκτήσει συγκεκριµένο σχέδιο αλλά και σηµαντικούς συµµάχους.

Όπως είχε αποκαλύψει τότε το «Εθνος» (20 Νοεµβρίου 2018: «Το σχέδιο για το κέντρο της Αθήνας»), ο κ. Μπελαβίλας, µιλώντας σε ενηµερωτική συνάντηση της δηµοτικής παράταξης «Ανοιχτή Πόλη», είχε πει ότι η ιδέα ξεκίνησε από ένα πρόβληµα που είχε προκύψει λίγες εβδοµάδες πριν. Το πρόβληµα ήταν οι σοβαρές αλλοιώσεις στην τσιµεντένια πλάκα που σκέπασε µεταπολεµικά την κοίτη του Ιλισού ποταµού.

Οι αλλοιώσεις αυτές δεν είχαν προκληθεί µόνο από την πολυκαιρία και την ελλιπή συντήρηση της πλάκας, αλλά και από την επιλογή να πατήσουν πάνω της οι γραµµές του τραµ, όπως αυτό διέρχεται από τη νησίδα της οδού Καλλιρρόης. «Πάµε να αποκαλύψουµε τον Ιλισό» έγραψε χθες ο κ. Μπελαβίλας.

«Αντί να επισκευάσουµε την κατεστραµµένη κάλυψη του Ιλισού, αυτήν τη στιγµή µελετάµε την αποκάλυψη του αρχαίου ποταµού της Αθήνας από το Ολυµπιείον ως του Φιξ. Η ιδέα γεννήθηκε ακριβώς εξαιτίας της καταστροφής της παλαιάς κοίτης και της διακοπής της λειτουργίας του τραµ σε εκείνο το τµήµα. Αντί να σπαταληθούν χρήµατα για την επισκευή-αντικατάσταση του γερασµένου αγωγού, θα επιχειρηθεί το άνοιγµα».

Ο κ. Μπελαβίλας δίνει και τις τεχνικές λεπτοµέρειες: «Η κοίτη έχει πλάτος 25-35 µέτρα. Βρίσκεται κάτω από τη σηµερινή νησίδα του τραµ. Το βάθος είναι 3-4 µέτρα. Το νερό κυλά τον χειµώνα και στερεύει το καλοκαίρι. Με κατάλληλο βιολογικό καθαρισµό η ροή µπορεί να ενισχυθεί µε τα “γκρίζα” νερά της πόλης».

Η ενδεδειγµένη διαδροµή

Τι θα γίνει όµως µε το τραµ; «Το τραµ θα µετακινηθεί από την οδό Καλλιρρόης, στο ύψος του Φιξ, στη Συγγρού, και από εκεί απευθείας στο Σύνταγµα». Ο κ. Μπελαβίλας είχε πει πως αυτή ήταν η ενδεδειγµένη διαδροµή εξαρχής, αλλά οι κυβερνήσεις που ασχολήθηκαν µε τα Ολυµπιακά έργα υποστήριζαν ότι θα έχουν πρόβληµα οι αρχαιότητες (Πύλη Αδριανού κ.λπ.) από τους κραδασµούς του τραµ, λες και είµαστε στη δεκαετία του 1930. Το σχέδιο έχει και άλλες παράπλευρες ωφέλειες: «Η οδός Βασιλίσσης Ολγας θα πεζοδροµηθεί από την Πύλη του Αδριανού ως το Καλλιµάρµαρο.

Η µπετονένια πλάκα και τα τοιχία θα φύγουν. Το ποτάµι έτσι µετατρέπεται σε έναν πράσινο διάδροµο περιπάτου µε υδρόβια βλάστηση και µονοπάτια, που ενώνει τον Μεγάλο Πεζόδροµο των Αρχαιολογικών Χώρων µε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Στο σύµπλεγµα εντάσσεται και ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέµιδος, χάρη στην πρόσφατη απόφαση του ΚΑΣ».

Όσο για τους «συµµάχους» του έργου, ο καθηγητής επισηµαίνει πως «εξασφαλίστηκε η συναίνεση της Ρένας ∆ούρου στην ιδέα διερεύνησης, του Χρήστου Σπίρτζη για τα τεχνικά, κυκλοφοριακά και υδραυλικά, της Αττικό Μετρό για την αλλαγή του τραµ, της ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισµού για τα αρχαιολογικά», και έτσι «ξεκινήσαµε οργανώνοντας µε την Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ την κοινή οµάδα εργασίας µε τον ∆ήµο Αθηναίων, την Περιφέρεια Αττικής, τα συναρµόδια υπουργεία, την Αττικό Μετρό και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για την ωρίµανση του έργου».

Υπενθυµίζεται ότι πρόσφατα η Ρ. ∆ούρου, που διαθέτει και σηµαντικά χρηµατοδοτικά εργαλεία, είχε αναφερθεί στο έργο ανάπλασης, ώστε «ο Ιλισός να βρει τη φυσική του κοίτη από την Αγία Φωτεινή έως το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης»