To Κρεμλίνο κατηγόρησε το ΝΑΤΟ ότι προσπαθεί να ανατρέψει τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Έχει χαρακτηρίσει τον Alexei Navalny, τον σημαντικότερο αμφισβητία του κ. Πούτιν, ως πράκτορα της Αμερικής.
Αποκάλεσε την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία καταδίκασε τη δηλητηρίαση και την επακόλουθη φυλάκιση του κ. Navalny, «αναξιόπιστο συνεργάτη».
Υπάρχει όμως μια χώρα του ΝΑΤΟ και υποψήφιο μέλος της ΕΕ, με την οποία ο κ. Πούτιν είναι ευχαριστημένος: η Τουρκία.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρόεδρος της Τουρκίας, δεν είπε τίποτα για την κακομεταχείριση του κ. Ναβάλνι ή τις συλλήψεις χιλιάδων Ρώσων που διαμαρτυρήθηκαν εναντίον του.
Η σιωπή του μαρτυρεί έναν αξιοσημείωτο άξονα που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των δύο αυταρχικών ηγετών. Είναι μια ιδιαίτερη σχέση. Οι βαθιές ιστορικές αντιπαλότητες χωρίζουν τη Ρωσία και την Τουρκία και τα συμφέροντά τους συγκρούονται, μερικές φορές βίαια, σε πολλές μάλιστα περιοχές.
Ωστόσο, οι δύο άνδρες μοιράζονται έναν δεσμό με ισχύ που αναδιαμορφώνει την περιφερειακή πολιτική και δημιουργεί αδέξια προβλήματα για τους δυτικούς συμμάχους της Τουρκίας.
Ιστορικά, η Ρωσία και η Τουρκία έχουν πάει σε πόλεμο δώδεκα φορές. Επίσης και οι δύο αυτοκρατορίες βίωσαν σε επαναστάσεις στο τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου κι έκτοτε δεν έχουν ξανασυγκρουστεί. Οι διηπειρωτικοί κολοσσοί έχουν συνεχώς μοιραστεί μεταξύ τους περιοχές όπου τα ενδιαφέροντά τους επικαλύπτονταν και με πολλούς τρόπους εξακολουθούν να ισχύουν.
Για παράδειγμα, έχουν πρόσφατα διαμαρτυρηθεί, η μία υπερδύναμη στην άλλη, για τους εμφύλιους πολέμους της Λιβύης και της Συρίας. Τον Σεπτέμβριο αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλον στον Νότιο Καύκασο, τον οποίο η Ρωσία βλέπει ως το κατώφλι της. Με την Τουρκία να εξοπλίζει και να δίνει εντολή σε έναν Τουρκόφωνο Μουσουλμανικό Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία να στέκεται ι πίσω από τη Χριστιανική Αρμενία, πολλοί ανησύχησαν ότι μια σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έναν εθνοτικό Αρμένιο θύλακα στο Αζερμπαϊτζάν, θα εξαπλωνόταν σε έναν ακόμη μεγαλύτερο πόλεμο.
Ωστόσο, ακόμη και όταν τα αεροσκάφη της Τουρκίας χτύπησαν τα ρωσικά τανκ που χρησιμοποιούσαν η αρμενική πλευρά, ο κ. Πούτιν επαίνεσε τον κ. Ερντογάν ως κάποιον που θα μπορούσε να συνεργαστεί. «Η συνεργασία με έναν τέτοιο συνεργάτη δεν είναι μόνο ευχάριστη αλλά και ασφαλής», είπε σε ακροατήριο ξένων εμπειρογνωμόνων στο Valdai Discussion Club τον Οκτώβριο.
Ο κ. Ερντογάν, με τη σειρά του, χαιρέτησε τον κ. Πούτιν δοκιμάζοντας το πυραυλικό σύστημα S-400 που αγόρασε η Τουρκία από τη Ρωσία. Τον Νοέμβριο τερμάτισαν τις μάχες επιτυγχάνοντας μια συμφωνία που δίνει στη Ρωσία στρατιωτική παρουσία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στην Τουρκία ένα οικονομικό προπύργιο στον Νότιο Καύκασο.
Αυτή η συμφωνία αντιπροσωπεύει μια από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές αναταράξεις από το τέλος του ψυχρού πολέμου, όταν η Ρωσία και η Τουρκία βρισκόταν σε αντίθετες πλευρές. Μεταφέρει επίσης ένα μήνυμα σχετικά με τη χρήση της σκληρής δύναμης και την πραγματικότητα ενός πολυπολικού κόσμου.
«Και οι δύο καταλαβαίνουν ότι δεν έχει σημασία η ισορροπία δυνάμεων, αλλά η ετοιμότητα να τη χρησιμοποιήσουμε», λέει ο Andrey Kortunov, επικεφαλής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων.
Η Αμερική μπορεί να είχε έναν ανώτερο στρατό, αλλά η απροθυμία της να εμπλακεί στη Συρία άφησε τη Ρωσία και την Τουρκία υπεύθυνες για την περιοχή που έχει υποστεί πόλεμο. Και μετά από σχεδόν 30 χρόνια άκαρπων συνομιλιών σχετικά με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας και η συγκατάθεση της Ρωσίας βοήθησαν το Αζερμπαϊτζάν να ανακτήσει την επικράτειά του και να ανακινήσει μια από τις πλέον εδραιωμένες συγκρούσεις στον Καύκασο.
Για τον κ. Πούτιν, αυτή ήταν μια επίδειξη μιας νέας πολυπολικής τάξης, κάτι που είχε υποστηρίξει από το 2007, όταν, στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, ασχολήθηκε αρχικά με τη διαταγή μετά τον ψυχρό πόλεμο με το «ένα κέντρο εξουσίας», ένα κέντρο δύναμης, ένα κέντρο λήψης αποφάσεων. Η αποστολή της Ρωσίας ήταν να περιορίσει τη νέα ηγεμονία της Αμερικής.
Ο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν ήταν η πρώτη φορά που η Ρωσία συνεργάστηκε με την Τουρκία για να ελαχιστοποιήσει την επιρροή των δυτικών δυνάμεων. Μετά από την επανάσταση των μπολσεβίκων και την κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο Κεμάλ Ατατούρκ είδε για λίγο τον Λένιν ως σύμμαχο ενάντια στην αυτοκρατορική Δύση και οι Μπολσεβίκοι είδαν την Τουρκία ως συνεργό στην προσπάθειά τους για παγκόσμια κυριαρχία.
Οι Μπολσεβίκοι παρείχαν στην Τουρκία όπλα για να πολεμήσουν τους Έλληνες και τους Βρετανούς, και οι Τούρκοι συμφώνησαν στους Μπολσεβίκους να πάρουν τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών του Αζερμπαϊτζάν και να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στον Νότιο Καύκασο. Η συμφωνία μεταξύ Ατατούρκ και Λένιν το 1921 που καθιέρωσε τα βορειοανατολικά σύνορα της Τουρκίας και περιόρισε την παρουσία της στον Νότιο Καύκασο από τότε έχει διατηρηθεί.
Ο περσινός πόλεμος εναντίον του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν ο καθρέφτης αυτής της συμφωνίας. Τώρα ο κ. Πούτιν ξυπνά την Τουρκία στην αντιπαράθεση του με τη Δύση, ελπίζοντας να τη χρησιμοποιήσει ως σφήνα στο ΝΑΤΟ, ενώ ο κ. Ερντογάν προβάλλει την Τουρκία στις προηγούμενες, ιστορικά, σφαίρες επιρροής της. Η θαλπωρή είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτη δεδομένου ότι η Τουρκία είναι η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που συγκρούστηκε στρατιωτικά με τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια. Το 2015 η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό πολεμικό αεροπλάνο που είχε παραβιάσει τον εναέριο χώρο της μετά από πτήσεις πάνω από τη Συρία.
Η Ρωσία απάντησε επιβάλλοντας κυρώσεις εναντίον τουρκικών προϊόντων, διατάσσοντας Ρώσους τουρίστες να μείνουν μακριά από τις τουρκικές παραλίες και βομβαρδίζοντας εθνοτικούς τουρκμενικούς μαχητές στη βόρεια Συρία. Η Τουρκία εμφανίστηκε αδύναμη να χτυπήσει το Ισλαμικό Κράτος (IS) και τους Κουρδούς μαχητές του PKK στη συριακή πλευρά των συνόρων. Ρώσοι αξιωματούχοι και μέσα ενημέρωσης κατηγόρησαν μέλη της οικογένειας του κ. Ερντογάν ότι αγόραζαν πετρέλαιο από την IS. Όπως είπε αργότερα ένας Τούρκος αξιωματούχος, «Παίξαμε σκληρά και έπαιξαν σκληρότερα».
Η … ‘απόψυξη’ των σχέσεων
Τι άλλαξε; Η σχέση άρχισε να βελτιώνεται το καλοκαίρι του 2016, όταν ο κ. Πούτιν συνεργάστηκε με τον Τούρκο πρόεδρο μετά από το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία που σκότωσε περίπου 270 άτομα. «Ο Πούτιν κάλεσε αμέσως», λέει ένας Τούρκος αξιωματούχος. “Ο τύπος ή όχι, ήταν αρκετά έξυπνος για να δείξει αλληλεγγύη.”
Οι περισσότεροι δυτικοί ηγέτες ήταν πιο αργοί. Ο κ. Ερντογάν ταξίδεψε στη Ρωσία, όπου υπέγραψε συμφωνία για αγωγούς φυσικού αερίου και συμφώνησε να συνεχίσει τις εργασίες σε ρωσικό πυρηνικό εργοστάσιο στη νότια Τουρκία. Οι δύο πιλότοι που έπεσαν το ρωσικό αεροπλάνο το 2015 κατέληξαν στη φυλακή, κατηγορούμενοι για συμμετοχή στο πραξικόπημα.
«Η κρίση των μαχητικών αεροπλάνων ήταν μια καμπή για το πώς αντιμετώπισε η Τουρκία με τη Ρωσία», λέει η Emre Ersen, ειδικός της Ρωσίας στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά στην Κωνσταντινούπολη. «Αφού το ΝΑΤΟ δεν έφτασε στη βοήθεια της Τουρκίας, η Τουρκία κατάλαβε ότι ο μόνος τρόπος για να προωθήσει το ενδιαφέρον της στη Συρία ήταν με συμφωνία με τη Ρωσία. Αυτή η συμφωνία ισχύει ακόμη. “
Από το 2016 ο κ. Ερντογάν πραγματοποιεί περισσότερες προσωπικές συναντήσεις με τον κ. Πούτιν παρά με οποιονδήποτε άλλο ηγέτη. Η Ρωσία έχει μετατραπεί από αντίπαλο της Τουρκίας στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας σε σημαντικότατο εταίρο της εκεί. Η Τουρκία μπόρεσε να πραγματοποιήσει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις στη βόρεια Συρία μόνο με ρωσική συγκατάθεση. Εν τω μεταξύ, τα ρωσικά ειδησεογραφικά πρακτορεία έχουν μεγάλη διείσδυση στο τουρκικό κοινό.
Ο εσωτερικός κύκλος του κ. Ερντογάν περιλαμβάνει τώρα μια ομάδα «Ευρασιατιστών», οι οποίοι είναι ανοιχτοί σε συνεργασία με τη Ρωσία και την Κίνα και είναι εχθρικοί απέναντι στην Ευρώπη και το ΝΑΤΟ. Η κυβέρνηση της Τουρκίας και ο μηχανισμός προπαγάνδας της αναβαθμίζουν τώρα εντάσεις με τη Δύση όσο τείνουν να υποβαθμίζουν τις εντάσεις με τη Ρωσία.
Η απόφαση για αγορά του συστήματος αεροπορικής άμυνας S-400 είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της νέας σχέσης μέχρι στιγμής. Πριν από δύο χρόνια, ο κ. Ερντογάν χαρακτήρισε την αγορά «την πιο σημαντική συμφωνία στην ιστορία μας». Το σύστημα δεν έχει φθηνό. Η τιμή που κατέβαλε η Τουρκία περιελάμβανε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια για το ίδιο το υλικό, καθώς και απέλαση από το πρόγραμμα F-35 της Αμερικής και την επακόλουθη απώλεια 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε συμβόλαια για την τουρκική βιομηχανία όπλων. Τον Δεκέμβριο, η Αμερική επέβαλε πρόσθετες κυρώσεις εναντίον του οργανισμού προμηθειών άμυνας της Τουρκίας.
Ο κ. Ερντογάν μπορεί να ήταν απελπισμένος για ένα σύστημα όπλων που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το είδος της απειλής που προέκυψε στο πραξικόπημα το 2016, όταν τα F-16 της Τουρκίας βομβάρδισαν την έδρα του στο παλάτι του. Πολλοί από τους υποστηρικτές του κ. Ερντογάν πιστεύουν, μάλλον, ότι η Αμερική είχε ένα χέρι βοηθείας σε αυτό το πραξικόπημα. Τον Φεβρουάριο ο υπουργός Εσωτερικών του κατηγόρησε ανοιχτά ότι ενορχήστρωσε τη βία. Υπήρξαν επίσης φήμες ότι η ρωσική στρατιωτική νοημοσύνη ενημέρωσε τον κ. Ερντογάν για επικείμενη απειλή για τη ζωή του.
Το αμερικανικό κενό
Στη Συρία, οι Τούρκοι λένε ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συνεργαστούν με τη Ρωσία, καθώς η Αμερική απέφυγε την αντιπαράθεση με το καθεστώς, σχεδιάζοντας κόκκινες γραμμές αλλά απέτυχε να λάβει αποφασιστική δράση. Η Τουρκία επίσης δυσαρεστήθηκε με την απόφαση της Αμερικής να αναθέσει στους Κούρδους τον επίγειο πόλεμο εναντίον του IS. Τούρκοι αξιωματούχοι λένε ότι η Αμερική όχι μόνο επέτρεψε στη Ρωσία να αναδειχθεί ως ο κύριος μεσίτης δύναμης στη Συρία, αλλά αποξένωσε την Τουρκία συνεργαζόμενη με τον τοπικό παρακλάδι του ΡΚΚ.
Περιστασιακά εξακολουθούν να υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, όπως όταν, πριν από ένα χρόνο, μια τουρκική συνοδεία χτυπήθηκε από ρωσικά αεροσκάφη στην υπηρεσία του συριακού στρατού. Το χτύπημα σκότωσε τουλάχιστον 36 Τούρκους στρατιώτες. Ωστόσο, η Τουρκία ήταν προσεκτική για να μην αντιμετωπίσει άμεσα τη Ρωσία και επέρριψε την επίθεση στον πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ Άσαντ.
Από την πλευρά του, ο κ. Πούτιν ήταν εξίσου φιλόξενος και επέτρεψε στην Τουρκία να λάβει αντίποινα και να σφυροκοπήσει τις συριακές θέσεις με μαχητικά αεροσκάφη, ενώ τα ρωσικά αεροσκάφη έμειναν προσγειωμένα. Όσον αφορά τον κ. Πούτιν, η “χρήση” της Τουρκίας για να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ είναι ακόμη πιο σημαντική από το να βοηθήσει τον κ. Άσαντ στη Συρία. Το ίδιο κίνητρο εξηγεί εν μέρει τη συγκατάθεση της Ρωσίας στον πόλεμο του Αζερμπαϊτζάν εναντίον του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τη στρατιωτική του υποστήριξη από την Τουρκία.
Ο κ. Πούτιν κατάφερε να μετατρέψει τον ρόλο της Ρωσίας από μεσολαβητή εκεί σε στρατιωτική παρουσία , με τη μορφή ειρηνευτικών δυνάμεων. Η Τουρκία έχει κερδίσει τόσο το κύρος στην περιοχή όσο και μια υπόσχεση ενός διαδρόμου μεταφορών μέσω της Αρμενίας προς το Μπακού, ο οποίος θα μπορούσε να συνεργαστεί με την Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας. Η Δύση δεν πήρε τίποτα.
Το εμπόριο και οι επενδύσεις συμβάλλουν επίσης στη δέσμευση της Τουρκίας με τη Ρωσία. Επειδή οι ρωσικές εξαγωγές ενέργειας αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου τους, η Τουρκία έχει έλλειμμα ύψους 13,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων με τη Ρωσία. «Αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε τους επιχειρηματικούς δεσμούς», λέει ο Behlul Ozkan του Πανεπιστημίου Marmara. «Οι τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες κοντά στο AK (το κόμμα του κ. Ερντογάν) λαμβάνουν μεγάλες προσφορές». Μεταξύ του 2010 και του 2019, η Ρωσία ήταν μακράν η κορυφαία αγορά των Τούρκων εργολάβων, με πάνω από 40 δισ. Δολάρια σε ολοκληρωμένα έργα.
Αμοιβαία υποστήριξη
Αυτοί οι δεσμοί έχουν σημασία ειδικά επειδή και οι δύο ηγέτες προεδρεύουν σε οικονομίες που αγωνίζονται να επιβιώσουν . Στην Τουρκία ο πληθωρισμός και η ανεργία παραμένουν διψήφιοι από το 2018. Σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια, η τουρκική λίρα έχει χάσει το μισό της αξίας του δολαρίου. Η στάσιμη οικονομία της Ρωσίας και η εξαετής μείωση των πραγματικών εσόδων προκάλεσαν ευρεία δυσαρέσκεια με το Κρεμλίνο.
Τόσο ο κ. Πούτιν όσο και ο κ. Ερντογάν επέστρεψαν στην ιδέα ότι καθεμία από τις χώρες τους είναι ένα «πολιορκημένο φρούριο» που περιβάλλεται από εχθρούς και κατέφυγε σε επιθετικότητα στο εξωτερικό για να αποσπάσει την προσοχή από τα προβλήματα στο σπίτι.
Ευρύτερες τάσεις λειτουργούν επίσης. Η Τουρκία και η Ρωσία μοιράζονται μια αίσθηση πικρίας για τον αποκλεισμό τους από την Ευρώπη. Οι προσπάθειες της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ απορρίπτονται για σχεδόν έξι δεκαετίες. Η μαχητική και αυταρχική Τουρκία του σήμερα δεν έχει καμία θέση στο κλαμπ της Ευρώπης. Φυσικά αποτρεπτικό ρόλο παίζει ο φόβος ενός μουσουλμανικού έθνους άνω των 80 εκατομμυρίων ανθρώπων στην ΕΕ οπότε η Τουρκία πιθανώς δεν θα γινόταν δεκτή ακόμη κι αν γινόταν μια ακμάζουσα δημοκρατία.
Και οι δύο ηγέτες μοιράζονται μια νοσταλγία για την αυτοκρατορία. Ο κ. Πούτιν απεικονίζεται ως πατριώτης που ανοικοδομεί τμήματα της σοβιετικής αυτοκρατορίας και έχει διεξάγει πολέμους εναντίον της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Προσπαθεί να κρατήσει αυτό που βλέπει ως κράτη-πελάτης, πιο πρόσφατα τη Λευκορωσία και την Αρμενία, σε ένα στενό λουρί.
Ο κ. Ερντογάν έθεσε το οθωμανικό παρελθόν της χώρας του στην υπηρεσία μιας πιο επιθετικής εξωτερικής πολιτικής, κάνοντας θορύβους για την αποκατάσταση της τουρκικής κυριαρχίας στα ελληνικά νησιά που αγκαλιάζουν τις ακτές του Αιγαίου και αντιμετωπίζοντας την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Γαλλία στην πλούσια σε αέρια ανατολική Μεσόγειο.
Φαντάζεται τον εαυτό του ως τη φωνή του ισλαμικού κόσμου.
«Ο Ερντογάν έχει το είδος προσωπικής σχέσης με τον Πούτιν που δεν έχει με πολλούς δυτικούς ηγέτες», λέει ο κ. Έρσεν. «Και οι δύο είναι ισχυροί που δεν αμφισβητούνται στο σπίτι, και ο καθένας ξέρει ότι ο άλλος έχει τη δύναμη να εφαρμόσει τις αποφάσεις που λαμβάνουν». Ο κ. Ερντογάν γνωρίζει ότι οι συμφωνίες που συνάπτει με την Αμερική κινδυνεύουν να εκτροχιαστούν από ανεξάρτητες γραφειοκρατίες, από τις δημόσιες πιέσεις και από το Κογκρέσο. Με τον κ. Πούτιν, δεν χρειάζεται να ανησυχεί για κανένα από αυτά.
Ο κ. Ερντογάν ήταν επίσης προσεκτικός μαθητής της αγκαλιάς του εξωτερικού από τον Πούτιν από τετελεσμένο γεγονός. Η Ρωσία μάτωσε τη μύτη της Τουρκίας στη Συρία και κατέλαβε πολύτιμους χλοοτάπητες στα βόρεια, προσαρτώντας την Κριμαία.
«Ο Ερντογάν αναγνώρισε την αξία της σκληρής δύναμης», λέει ο Suat Kiniklioglu του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών και Ασφάλειας. Μετά την Κριμαία, ο ηγέτης της Τουρκίας συνειδητοποίησε ότι η επιθετικότητα δεν τιμωρείται πάντα.
«Η Άγκυρα βλέπει αδυναμία, διαφωνία, αναποφασιστικότητα και σύγχυση στη Δύση, και το βλέπει ως ευκαιρία παρέμβασης στη γειτονιά της», λέει ο κ. Κινικλιόγλου. Ο κ. Ερντογάν άρχισε να βγάζει μερικές σελίδες από το playbook του κ. Πούτιν. Η Ρωσία έστειλε «μικρούς πράσινους» και μισθοφόρους στην Κριμαία, το Donbass και τη Λιβύη.
Η Τουρκία ανέπτυξε εκατοντάδες μισθοφόρους της Συρίας για να συμμετάσχει στις μάχες στη Λιβύη και, στη συνέχεια, στο Αζερμπαϊτζάν, πιθανώς μέσω ιδιωτικής εταιρείας ασφάλειας. Η Ρωσία χρησιμοποιεί αέριο για να ασκήσει πίεση στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Η Τουρκία χρησιμοποιεί μετανάστες και πρόσφυγες.
Υπάρχουν, φυσικά, μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο ανδρών και των χωρών που οδηγούν. Μετά από ένα συνταγματικό πραξικόπημα που εγκατέλειψε το όριο των προεδρικών θητειών του, ο κ. Πούτιν πλησίασε πολύ περισσότερο τη δικτατορία (αν και ο θυμός για τη φυλάκιση του κ. Ναβάλνι μπορεί να χαλαρώσει τη λαβή του στο πολίτευμα ). Η δύναμη του κ. Ερντογάν είναι λιγότερο σταθερή. Οι μεγαλύτεροι όμιλοι της Τουρκίας διευθύνονται από μέλη της κοσμικής τάξης, τα οποία φιλοξενούν τον πρόεδρο αλλά δεν τον αγαπούν.
Ο κ. Ερντογάν έχει φυλακίσει πολλούς από τους αντιπάλους του, ήλεγξε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ανέλαβε τον έλεγχο των δικαστηρίων, αλλά πρέπει ακόμη να αντιμετωπίσει τις εκλογές που έχουν αμφισβητηθεί. Η υποστήριξη του κόμματός του στις δημοσκοπήσεις υποχώρησε. Πριν από δύο χρόνια έχασε τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης, του οικονομικού κινητήρα της χώρας και της Άγκυρας, της πρωτεύουσας της, στις τοπικές εκλογές.
Vive la différence
Η Ρωσία και η Τουρκία έχουν απόσταση μεταξύ τους και δεν μπορούν ποτέ να καταλήξουν σε μια πραγματική συμμαχία. «Δεν μιλάμε για μια στρατηγική εταιρική σχέση», λέει ο Onur Isci, επικεφαλής του Κέντρου Ρωσικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Bilkent. “Δεν νομίζω ότι η Τουρκία έχει την πολυτέλεια να διακινδυνεύσει την κατάρρευση ολόκληρης της θεσμικής σχέσης της με τη Δύση.” Αν και οι δύο συνεργάστηκαν στη Συρία, παραμένουν σε αντίθετες πλευρές του πολέμου. Το ίδιο ισχύει για τη σύγκρουση στη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι δύο δυνάμεις έχουν επίσης σε μεγάλο βαθμό ασυμβίβαστα συμφέροντα στη Γεωργία και την Ουκρανία, και οι δύο από τις οποίες η Τουρκία θα ήθελε να δει ως μέλη του ΝΑΤΟ. Αυτό είναι ένα απόλυτο όχι-όχι για τη Ρωσία, η οποία διεξήγαγε πολέμους για να κρατήσει τις δύο χώρες εκτός από τη Δύση. Ως αποτέλεσμα, η Γεωργία και η Ουκρανία τώρα βλέπουν και οι δύο την Τουρκία ως σημαντική αντίσταση κατά της Ρωσίας, έναν ρόλο που ο κ. Ερντογάν ήταν ευτυχής να εκμεταλλευτεί.
Η Τουρκία ενίσχυσε την οικονομική και αμυντική της σχέση με την Ουκρανία. Το 2019 πούλησε την Ουκρανία μισή ντουζίνα από τα μαχητικά αεροσκάφη της, την πρώτη τέτοια αγορά από τον στρατό της Ουκρανίας. «Η Τουρκία δεν είναι η Τουρκία πριν από τριάντα χρόνια», λέει ένας Τούρκος αξιωματούχος. «Η αμυντική και οικονομική μας ικανότητα έχει βελτιωθεί. Δεν βλέπουμε τον εαυτό μας να μιλάμε με τη Ρωσία από μια αδυναμία ».
Η Ρωσία και η Τουρκία θα αναζητήσουν κοινό έδαφος όπου κι αν μπορούν, λέει ο κ. Ersen, αλλά θα δυσκολευτούν να συμφιλιώσουν τα συμφέροντά τους, ειδικά στη Μαύρη Θάλασσα και τον Καύκασο, όπου η θέση της Τουρκίας εξακολουθεί να είναι πιο κοντά στη Δύση παρά στη Ρωσία. «Τα περιφερειακά προβλήματα», λέει ο κ. Έρσεν, «είναι το απαλό υπογάστριο της σχέσης Τουρκίας-Ρωσίας».
Οι μακροπρόθεσμες προοπτικές τους αποκλίνουν επίσης (βλέπε γράφημα). Οι δημογραφικές προοπτικές και οι προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης της Τουρκίας είναι πολύ πιο φωτεινές. Ο πληθυσμός του αυξάνεται. Η Ρωσία συρρικνώνεται.
Προς το παρόν, η Τουρκία είναι μια χώρα χωρίς πόλεμο. Απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τη δυτική συμμαχία. Ωστόσο, η συνεργασία της με τη Ρωσία είναι πρόσφατη, αδύνατη και αναστρέψιμη. Μεταξύ των πολλών προτεραιοτήτων που ανταγωνίζονται για την προσοχή του Προέδρου Τζο Μπάιντεν, η διακοπή της απομάκρυνσης της Τουρκίας από τη Δύση και στην αγκαλιά του κ. Πούτιν αξίζει να βρεθεί στην κορυφή της λίστας.
