Πού το πάει ο Ερντογάν;

Ποιος μπορεί να προστατεύσει την τουρκική οικονομία από τους ελιγμούς του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Η απειλή του για απέλαση 10 δυτικών πρεσβευτών μπορεί να αποσύρθηκε, όχι όμως πριν η τουρκική λίρα υποστεί άλλο ένα σφοδρό πλήγμα.

Του Bobby Ghosh

Η διπλωματική αναφλεξη πιθανόν να ήταν η πιο πρόσφατη προσπάθεια να αποσπαστεί η προσοχή από ένα νόμισμα το οποίο φυλλορροεί και να αντιστραφεί η φθίνουσα δημοτικότητα του ίδιου του Ερντογάν. Το επεισόδιο κατέστησε σαφές ότι υπάρχουν ελάχιστοι μηχανισμοί εξισορρόπησης της εξουσίας την οποία κατέχει ο τελευταίος.

Κάτι τέτοιο είναι επικίνδυνο για την Τουρκία, η οποία χρειάζεται ένα σταθερό χέρι για να την κατευθύνει εν μέσω οικονομικών και γεωπολιτικών αναταράξεων. Οι σύμμαχοι και οι ανταγωνιστές της, καθώς και οι επενδυτές με έκθεση στη χώρα, θα πρέπει να προετοιμαστούν για περισσότερα προβλήματα στο εγγύς μέλλον.

Στυλ

Η τελευταία κίνηση του Ερντογάν ήταν χαρακτηριστική του στυλ που έχει φτάσει να χαρακτηρίζει τη λήψη των αποφάσεών του. Προέκυψε από μια κοινή δήλωση την οποία εξέδωσαν οι πρεσβευτές των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Δανίας, της Φινλανδίας, της Σουηδίας, του Καναδά, της Νορβηγίας και της Νέας Ζηλανδίας, με την οποία ζητούσαν την απελευθέρωση από τη φυλακή του δισεκατομμυριούχου-φιλάνθρωπου Οσμάν Καβαλά.

Ο Καβαλά κατηγορείται για συμμετοχή στην αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 κατά του Ερντογάν. Ο ίδιος αρνείται την κατηγορία. Ο πρόεδρος ισχυρίζεται ότι ο επιχειρηματίας είναι σύμμαχος με έναν άλλον δισεκατομμυριούχο-φιλάνθρωπο, τον Τζορτζ Σόρος και ότι το “δίδυμο” αυτό επιδιώκει να βλάψει την Τουρκία. (Ο Ερντογάν είναι εδώ και καιρό “κολλημένος” με τον γεννημένο στη Βουδαπέστη Αμερικανό, τον οποίο έχει περιγράψει ως τον “διάσημο Ουγγροεβραίο Σόρος”).

Οι δυτικές χώρες, ανήσυχες από τη συνεχιζόμενη επίθεση του Ερντογάν κατά των δημοκρατικών θεσμών μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, θεωρούν την υπόθεση του Καβαλά ως δοκιμασία της ανεξαρτησίας της τουρκικής Δικαιοσύνης και του κράτους δικαίου. Η Άγκυρα αγνόησε την απόφαση του 2019 για την απελευθέρωσή του από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, μέλος του οποίου είναι η Τουρκία, απειλεί με διαδικασίες επί παραβάσει.

Η κοινή δήλωση των πρεσβευτών, μια σπάνια κίνηση σε διπλωματικό επίπεδο, αντανακλούσε το βάθος αυτών των ανησυχιών. Αντί να τους κατευνάσει, ο Ερντογάν πέρασε στην επίθεση. Προφανώς ήλπιζε να συσπειρώσει την τουρκική γνώμη ενάντια στις ξένες παρεμβάσεις στα εσωτερικά της χώρας του. Ο πρόεδρος επιτέθηκε με σφοδρότητα τους πρεσβευτές οι οποίοι ζήτησαν την απελευθέρωση “αυτού του υπολείμματος του Σόρος” και διέταξε να κηρυχθούν personae non grata, κάτι που θα απαιτούσε από εκείνους να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Αυτό είναι το διπλωματικό ισοδύναμο της “πυρηνικής επιλογής” και δυσανάλογο με τη φερόμενη ως προσβολή κατά της Τουρκίας. Δεν υπήρχε ωστόσο κανείς στα ανώτερα κλιμάκια της κυβέρνησης να συγκρατήσει τον πρόεδρο, με τον αντίκτυπο της υπόθεσης να είναι απολύτως προβλέψιμος. Η λίρα κατέρρευσε σε ιστορικά χαμηλά, καθώς οι επενδυτές αναρωτιούνταν εάν ο Ερντογάν θα τραβούσε την κρίση ως το τέλος.

Μοτίβο

Το ότι δεν το έκανε έχει τη μικρότερη σημασία. Η λίρα ανέκαμψε, αλλά οριακά. Οι επενδυτές, όπως και οι πολιτικοί αναλυτές, μπορούν πλέον να δουν ένα μοτίβο στην προσέγγιση του προέδρου απέναντι στους ξένους “εχθρούς”, πραγματικούς και φανταστικούς. Το ότι πολλοί από τους στόχους του προέδρου της Τουρκίας είναι δυτικοί είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς η τουρκική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τις χώρες της Δύσης.

Η κατάσταση αυτή έρχεται να προστεθεί στις εκκεντρικές ιδέες του Τούρκου ηγέτη για τα επιτόκια και τις παρεμβάσεις του στην κεντρική τράπεζα της χώρας του. Η διολίσθηση της λίρας ξεκίνησε νωρίτερα μέσα στον Οκτώβριο, με ακόμη μια μείωση επιτοκίων, η οποία εικάζεται βασίμως ότι έγινε με προεδρική εντολή και η οποία ήταν αντίθετη σε κάθε λογική, εν μέσω μιας περιόδου ανόδου του πληθωρισμού.

Οι επενδυτές ανησυχούν επίσης για τις επανειλημμένες αναφορές του προέδρου για ανάληψη νέας στρατιωτικής δράσης στη Συρία, όπου οι τουρκικές δυνάμεις βρίσκονται σε αδιέξοδο απέναντι στο καθεστώς του δικτάτορα Μπασάρ Αλ Άσαντ, το οποίο έχει την υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν. Η προοπτική μιας κλιμάκωσης των εχθροπραξιών είναι ακόμη ένα σημαντικό βάρος για την τουρκική λίρα.

Η αντιπολίτευση δυναμώνει

Στη ρίζα όλων αυτών βρίσκεται μια πολιτική κρίση για τον πρόεδρο. Η κακή κατάσταση της οικονομίας επιβαρύνει τη δημοτικότητά του: οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η βάση του ισλαμοσυντηρητικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξής (AKP) του συρρικνώνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Οι επόμενες γενικές (προεδρικές και βουλευτικές) εκλογές δεν θα διεξαχθούν παρά το καλοκαίρι του 2023, ωστόσο υπάρχουν αυξανόμενες εικασίες ότι ο Ερντογάν θα ζητήσει την πρόωρη διεξαγωγή τους, προκειμένου να προσπαθήσει να επεκτείνει την 18χρονη κυριαρχία του στην εξουσία πριν από μια περαιτέρω διάβρωση της υποστήριξης στο πολιτικό του ρεύμα, αλλά και στο πρόσωπό του.

Αυξάνοντας την πίεση, τα κόμματα της αντιπολίτευσης μοιάζουν να συγχωνεύουν δυνάμεις σε έναν συνασπισμό ο οποίος θα μπορούσε να αμφισβητήσει το AKP. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται πρώην στελέχη του AKP, όπως ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος υπηρέτησε ως πρωθυπουργός υπό την προεδρία Ερντογάν.

Ενισχυμένο από τη δύσκολη θέση του προέδρου, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP) κάλεσε την κεντρική τράπεζα να αγνοήσει τις εντολές Ερντογάν. Ο πρόεδρος απάντησε χαρακτηρίζοντας μια τέτοια κίνηση “έγκλημα”.

Δεδομένου ότι αυτές οι εντάσεις δεν δείχνουν σημάδια υποχώρησης, είναι σαφές ότι οι επενδυτές θα πρέπει να ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν μια ανώμαλη πορεία.