Last updated on 24 Οκτωβρίου, 2022 at 11:27 πμ
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!
Στις 24 Οκτωβρίου 1963, ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης κατακτά το Νομπέλ (όπως κανονικά τονίζεται) Λογοτεχνίας. Είναι η πρώτη φορά που η ύψιστη αυτή διάκριση απονέμεται σε Έλληνα λογοτέχνη. Το λογοτεχνικό εκτόπισμα των «αντιπάλων» του Σεφέρη εκείνη τη χρόνια, καταδεικνύουν και το λογοτεχνικό εκτόπισμα του ίδιου.
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 25ης Οκτωβρίου 1963:
«Μέχρις όμως της τελευταίας στιγμής συνεζητούντο τα ονόματα και άλλων υποψηφίων. Εκτός του Ζαν – Πωλ Σάρτρ και του ποιητού Ρενέ Σαρ από την Γαλλίαν, εξητάσθησαν αι υποψηφιότητες του Χιλιανού ποιητού και διπλωμάτου Πάμπλο Νερούντα, των Άγγλων μυθιστοριογράφων Γράχαμ Γκρην και Λώρενς Ντάρρελ – ο τελευταίος είναι εκείνος που μετέφρασε τον Σεφέρην εις την αγγλικήν – και τού Άγγλου επίσης ποιητού Ρόμπερτ Γκρέηβς».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 25.10.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας, το βραβείο Νομπέλ απονεμήθηκε στον Γιώργο Σεφέρη «διά το εξέχον λυρικόν έργον του, το οποίον εμπνέει μία βαθειά αίσθησις του κόσμου της ελληνικής παιδείας.
»Η ποιητική παραγωγή του Γιώργου Σεφέρη», συνεχίζει η ανακοίνωση, «δεν είναι μεγάλη εις όγκον, αλλά λόγω της μοναδικής σκέψεως και του μοναδικού ύφους της, ως και της ομορφιάς της γλώσσας της, έχει καταστή ένα σύμβολον μονίμου διαρκείας όλων όσα είναι ακατάλυτα εις την ελληνικήν παραδοχήν της ζωής»
Τον Δεκέμβριο του 1963, ο Σεφέρης παραλαμβάνει το βραβείο. Στην ολιγόλεπτη ευχαριστήρια ομιλία του προς τη Σουηδική Ακαδημία, κατορθώνει να «χωρέσει» ολόκληρο το ελληνικό πνεύμα.
Λίγες ημέρες μετά, το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 14ης Δεκεμβρίου του 1963 δημοσιεύει κατ’ αποκλειστικότητα το περιεχόμενο της ομιλίας του Σεφέρη, που πλέον αποτελεί από μόνη της μια μνημειώδη κριτική αναφορά του ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος.
«ΤΑ ΝΕΑ», 12 Δεκεμβρίου 1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Γιώργος Σεφέρης: Η ιστορική ομιλία του στην τελετή απονομής του Νόμπελ
Στις 10 Δεκεμβρίου 1963, ο Γιώργος Σεφέρης τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αυτή είναι η ιστορική, για την ελληνικότητα, ομιλία του στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης, λίγο μετά από την τελετή απονομής.
Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα*. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται.
Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. O ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα» λέει ο Ηράκλειτος· «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».
Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα.
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου**, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…».
Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο.
Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο, γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη.
Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να ‘βρει καταφύγιο· απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους.
Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες, όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ το Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα.
*Η ομιλία γράφτηκε από τον Σεφέρη στα γαλλικά και μεταφράστηκε ‒όπως παρατίθεται εδώ‒ από τον ίδιο. (Περιλαμβάνεται στις «Δοκιμές» του, στον Β’ τόμο, εκδόσεις Ίκαρος).
**Ο Σεφέρης αναφέρεται στον Μακρυγιάννη.
//Η ομιλία έλαβε χώρα στις 10 Δεκεμβρίου, στο επίσημο δείπνο που δόθηκε στο δημαρχείο της Στοκχόλμης, μετά την τελετή απονομής του Νόμπελ.
Γιώργος Σεφέρης – Το «πορτραίτο» του από τους Times του Λονδίνου
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, έφυγε από τη ζωή ένας από τους σπουδαιότερους έλληνες ποιητές, βραβευθείς με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, Γιώργος Σεφέρης.
Τον Μάιο του 1949, «ΤΑ ΝΕΑ» δημοσίευσαν το αφιέρωμα των Times του Λονδίνου που έφερε τον τίτλο «Έλλην και Φιλέλλην». Σε αυτήν, η ιστορική βρετανική εφημερίδα αναφερόταν στην ελληνική λογοτεχνία και τους επιφανείς εκπροσώπους της ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν και βρίσκεται και ο Γιώργος Σεφέρης.
Γράφουν οι Times του 1949:
«Ο κ. Γεώργιος Σεφέρης, γενννηθείς το 1900, κατέχει μίαν θέσιν που, με τον κίνδυνον, να υπεραπλοποιήσωμεν τα πράγματα, ημπορεί να χαρακτηρισθή ως ανάλογος εκείνης την οποία κατέχει ο Τ. Σ. Έλιοτ εις την Αγγλίαν.
»Η δημοσίευσις της «Στροφής» του το 1931 προσέθεσε μίαν νέαν επιρροήν και έναν νέον τόνον εις τον Ελληνικόν στίχον».
Στιγμή, σταλμένη ἀπὸ ἕνα χέρι
ποὺ εἶχα τόσο ἀγαπήσει
μὲ πρόφταξες ἴσια στὴ δύση
σὰ μαῦρο περιστέρι.
Ὁ δρόμος ἄσπριζε μπροστά μου,
ἁπαλὸς ἀχνὸς ὕπνου
στὸ γέρμα ἑνὸς μυστικοῦ δείπνου…
Στιγμὴ σπυρὶ τῆς ἄμμου,
ποὺ κράτησες μονάχη σου
ὅλη τὴν τραγικὴ κλεψύδρα βουβή,
σὰ νὰ εἶχε δεῖ τὴν Ὕδρα
στὸ οὐράνιο περιβόλι.
»Η υποδοχή του ποιήματος αυτού εχαρακτηρίσθη από μίαν κριτικήν που υπενθύμιζε την κριτικήν που ησκήθη όταν εξέδωσε, το 1922, την μετάφρασιν της “Έρημης Χώρας” του Έλιοτ.
»Οι κριτικοί παραπονούνται διά την ασάφειάν της. Αλλά ο Παλαμάς περιέγραψε αυτόν τον πρώρον καρπόν ενός νέου ταλέντου ως πραγματικήν καμπήν εις την Ελληνικήν λογοτεχνίαν.
»Έκτοτε, ο Σεφέρης αύξησε την φήμην του, με άλλας ποιητικάς συλλογάς και έτυχε της δικαιάς τιμής να μεταφρασθή τόσον εις τα γαλλικά όσον και εις τα αγγλικά.
»Η τεχνική του προέρχεται από τας ιδίας εκείνας γαλλικάς πηγάς που εχρησιμοποίησεν ο Έλιοτ, εις τούτο δε οφείλεται η απίθανη ομοιότης των.
»Εξ ιδιοσυγκρασίας όμως ο Σεφέρης είνε τύπος διανοητικός μάλλον παρά μυστικιστής, αισθησιακός και όχι πουριτανός.
»Τα ποιήματά του αποδίδουν αξιοθαύμαστα την γεύσιν και την αφήν των κοινών πραγμάτων, την θέρμην του ηλίου, το άρωμα των λουλουδιών.
»Η ατμόσφαιρα της ποιήσεως του είνε η ατμόσφαιρα του Ελληνικού τοπίου, με τους θερμούς κυκλικούς τόνους του φωτός του, με τα νησιά του που ομοιάζουν με πρωτόγονη ζωγραφική, με τα αγάλματά του και με τα κυπαρίσσια του. Ο κ. Σεφέρης είνε εθνικός ποιητής μόνον από της απόψεως ότι είνε απόλυτα Έλλην.
Ο ύπνος σε τύλιξε, σαν ένα δέντρο, με πράσινα φύλλα
Ανάσαινες, σαν ένα δέντρο μέσα στο ήσυχο φως
Μέσα στη διάφανη πηγή κύτταξα τη μορφή σου.
Κλεισμένα βλέφαρα και τα ματόκλαδα χάραζαν το νερό.
Τα δάχτυλά μου στο μαλακό χορτάρι βρήκαν τα δάχτυλά σου.
Κράτησα το σφυγμό σου μια στιγμή
Κι ένοιωσα άλλου τον πόνον της καρδιάς σου».
